Selections from Erasmus
by
Erasmus Roterodamus

Part 1 out of 4







Produced by David Starner, Thomas Berger,
and the Online Distributed Proofreading Team.




SELECTIONS FROM ERASMUS

Principally From His Epistles

By

P. S. ALLEN

* * * * *

PREFACE

The selections in this volume are taken mainly from the Letters of
Erasmus. Latin was to him a living language; and the easy
straightforwardness with which he addresses himself to what he has to
say, whether in narrating the events of every-day life or in developing
more serious themes, makes his works suitable reading for beginners. To
the rapidity with which he invariably wrote is due a certain laxity,
principally in the use of moods and tenses; and his spelling is that of
the Renaissance. These matters I have brought to some extent into
conformity with classical usage; and in a few other ways also I have
taken necessary liberties with the text.

In the choice of passages I have been guided for the most part by a
desire to illustrate through them English life at a period of exceptional
interest in our history. There has never been wanting a succession of
persons who concerned themselves to chronicle the deeds of kings and the
fortunes of war; but history only becomes intelligible when we can place
these exalted events in their right setting by understanding what men
both small and great were doing and thinking in their private lives. To
Erasmus we owe much intimate knowledge of the age in which he lived; and
of none of his contemporaries has he given us more vivid pictures than of
the great Englishmen, Henry VIII, Colet, More, and many others, whom he
delighted to claim as friends.

With this purpose in view I have thought it best to confine the
historical commentary within a narrow compass in the scenes which are not
drawn from England; and to leave unillustrated many distinguished names,
due appreciation of which would have overloaded the notes and confused
the reader.

The vocabulary is intended to include all words not to be found in Dr.
Lewis's _Elementary Latin Dictionary_, with the exception of (1) those
which with the necessary modification have become English, (2) classical
words used for modern counterparts without possibility of confusion, e.
g. _templum_ for _church_; (3) diminutives--a mode of expression which
both Erasmus and modern writers use very freely--as to the origin of
which there can be no doubt.

Mr. Kenneth Forbes of St. John's College has kindly gone through the
whole of the text with me, and has given me the benefit of his long
experience as a teacher. I am also obliged to him for most valuable
assistance in the preparation of the notes.

LONGWALL, COTTAGE, OXFORD. June 1908.

In a second edition I have been able to incorporate a few of the
corrections and suggestions made by reviewers and friends. My thanks are
especially due to the Warden of Wadham and to Mr. Hugo Sharpley, head
master of Richmond Grammar School, Yorks.

23 MERTON STREET, OXFORD. June 1, 1918.

* * * * *

CONTENTS


LIFE OF ERASMUS

I. AN ORDINATION EXAMINATION

II. A DOMESTIC AFFRAY (55 : 47)

III. A WINTER JOURNEY (88 : 82)

IV. AN ENGLISH COUNTRY-HOUSE (103 : 98)

V. A VISIT TO COURT (I. p. 6 : i. p. 201)

VI. ERASMUS AT OXFORD (115 : 104)

VII. AN OXFORD DINNER PARTY (116 : 105)

VIII. LEARNING IN ENGLAND (118 : 110)

IX. A JOURNEY TO PARIS (119 : 122)

X. ERASMUS RENDERS ACCOUNT OF HIMSELF TO COLET (181 : 180)

XI. A VISIT TO LAMBETH (I. pp. 4-5 : i. p.393)

XII. A LETTER TO ALDUS (207 : 204)

XIII. AN INTERVIEW WITH GRIMANI ( :i. p. 461)

XIV. A CONVERSATION AT CAMBRIDGE (237 : 231)

XV. AN ENCOUNTER WITH CANOSSA

XVI. ERASMUS' APOLOGIA PRO VITA SUA (296 : 290)

XVII. ERASMUS' RECEPTION AT BASEL (305 : 298)

XVIII. BISHOP FISHER (457 : 446)

XIX. A JOURNEY FROM BASEL TO LOUVAIN (867 : )

XX. ENGLISH UNIVERSITIES (965 : )

XXI. AN EXPLOSION AT BASEL

XXII. ARCHBISHOP WARHAM. I

XXIII. ARCHBISHOP WARHAM. II

XXIV. THE LIVES OF VITRARIUS AND COLET

XXV. COLET AND HIS KINSMAN

XXVI. THOMAS MORE ( :585B)

XXVII. A DISHONEST LONDONER

XXVIII. THE CONDITION OF ENGLISH HOUSES

XXIX. FISHER'S STUDY AT ROCHESTER

NOTES

VOCABULARY

LIST OF PLACE-NAMES


(Of the figures in brackets, the first give the references to my _Opus
Epistolarum Erasmi_, the second to the late Mr. F. M. Nichols' _Epistles
of Erasmus_.)

* * * * *

LIFE OF ERASMUS

Erasmus of Rotterdam was born on October 27, probably in 1466. His father
belonged to Gouda, a little town near Rotterdam, and after some schooling
there and an interval during which he was a chorister in Utrecht
Cathedral, Erasmus was sent to Deventer, to the principal school in the
town, which was attached to St. Lebuin's Church. The renewed interest in
classical learning which had begun in Italy in the fourteenth century had
as yet been scarcely felt in Northern Europe, and education was still
dominated by the requirements of Philosophy and Theology, which were
regarded as the highest branches of knowledge. A very high degree of
subtlety in thought and argument had been reached, and in order that the
youthful student might be fitted to enter this arena, it was necessary
that he should be trained from the outset in its requirements. In the
schools, in consequence, little attention was paid to the form in which
thought was expressed, provided that the thought was correct: in marked
contrast to the classical ideal, which emphasized the importance of
expression, in just appreciation of the fact that thought expressed in
obscure or inadequate words, fails to reach the human mind. The mediaeval
position had been the outcome of a reaction against the spirit of later
classical times, which had sacrificed matter to form. And now the
pendulum was swinging back again in a new attempt to adjust the rival
claims.

The education which Erasmus received at Deventer was still in thraldom to
the mediaeval ideal. Greek was practically unknown, and in Latin all that
was required of the student was a sufficient mastery of the rudiments of
grammar to enable him to express somehow the distinctions and refinements
of thought for which he was being trained. Niceties of scholarship and
amplitude of vocabulary were unnecessary to him and were disregarded.
From a material point of view also education was hampered. Printing was
only just beginning, and there were few, if any, schoolbooks to be had.
Lectures and lessons still justified their name 'readings'; for the boys
sat in class crowded round their master, diligently copying down the
words that fell from his lips, whether he were dictating a chapter in
grammar, with its rules of accidence and syntax, or at a later stage a
passage from a Latin author with his own or the traditional comments.
Their canon of the classics was widely different from ours; instead of
the simplified Caesar or Ovid that is now set before the schoolboy,
Terence occupied a principal position, being of the first importance to
an age when the learned still spoke Latin. Portions of the historians
were read, for their worldly wisdom rather than for their history; Pliny
the Elder for his natural science, and Boethius for his mathematics; and
for poetry Cato's moral distiches and Baptista of Mantua, 'the Christian
Vergil.'

In this atmosphere Erasmus's early years were spent; but from some of his
masters he caught the breath of the new life that came from Italy, and
this he never lost. By 1485, shortly after he had left Deventer, both his
parents were dead, and a few years later he was persuaded to enter the
monastery of Steyn, near Gouda, a house of Augustinian canons. The life
there was uncongenial to him; for though he had leisure to read as much
as he liked, his temperament was not suited to the precision and
regularity of religious observance. An opportunity for escape presented
itself, when the Bishop of Cambray, a powerful ecclesiastic, was
inquiring for a Latin secretary. Erasmus, who had already become very
facile with his pen, obtained the post and for a year or more discharged
its duties.

At length in 1495 he persuaded the Bishop to fulfil a desire which he had
long cherished, and send him with a stipend to a University. He went to
Paris and began reading for a Doctor's degree in Theology. But the course
was too cramping, and he therefore used his opportunity to educate
himself more widely; eking out the Bishop's grant by taking pupils. It
was a hard life, and his health was delicate; but he did not flinch from
his task, doing just enough paid work--and no more--to keep himself alive
and to buy books. In 1499 one of his pupils, a young Englishman, Lord
Mountjoy, brought him to England for a visit, and in the autumn sent him
for a month or two to Oxford. There he fell in with Colet, a man of
strong character and intellect, who was giving a new impulse to the study
of the Bible by historical treatment. Colet's enthusiasm encouraged
Erasmus in the direction to which he was already inclined; and when he
returned to Paris in 1500, it was with the determination to apply his
whole energy to classical learning, and especially to the study of
Theology, which in the new world opening before him was still to be the
queen of sciences. For the next four years he was working hard, teaching
himself Greek and reading whatever he could find, at Paris or, when the
plague drove him thence, at Orleans or Louvain. By 1504 his period of
preparation was over, and the fruitful season succeeded. His first
venture in Theology was to print in 1505 some annotations on the New
Testament by Lorenzo Valla, an Italian humanist of the fifteenth century
with whose critical temperament he was much in sympathy.

Shortly afterwards a visit to England brought him what he had long
desired--an opportunity of going to Italy. He set out in June 1506, as
supervisor of the studies of two boys, the sons of Henry VII's physician.
After taking the degree of D.D. at Turin in September he settled down at
Bologna with his charges and worked at a book which he had had in hand
for some years, and of which he had already published a specimen in 1500.
To this book, the _Adagia_, he owed the great fame which he obtained
throughout Europe, before any of the works on which his reputation now
rests had been published. Its scheme was a collection of proverbial
sayings and allusions, which he illustrated and explained in such a way
as to make them useful to those who desired to study the classics and to
write elegant Latin. In these days of lexicons and dictionaries the value
of the _Adagia_ has passed away; but to an age which placed a high value
on Latinity and which had little apparatus to use, the book was a great
acquisition. It was welcomed with enthusiasm when Aldus published it at
Venice in 1508: and throughout his life Erasmus brought out edition after
edition, amplifying and enlarging a book which the public was always
ready to buy.

From Venice Erasmus went on to Rome, where he had a flattering reception,
and, though a northerner, was recognized as an equal by the humanists of
Italy. He was pressed to stay, but the death of Henry VII brought him an
invitation to return to England, in the names of Warham, Archbishop of
Canterbury, and his old patron Mountjoy, who was loud in his praises of
the 'divine' young king.

As he rode hastily northwards, his active brain fell to composing a
satire on the life he saw around him. He was a quick observer, and his
personal charm had won him admission to the halls of the great; whilst
bitter experience had shown him the life of the poor and needy. His
satire, _The Praise of Folly_, cuts with no gentle hand into the deceits
to which human frailty is prone and lays bare their nakedness. High and
low, rich and poor, suffer alike, as Folly makes merry over them. There
was much in the life of the age which called for censure, as there had
been in the past and was to be in the future. On untrained lips censure
easily degenerates into abuse and loses its sting: Erasmus with his gifts
of humour and expression caught the public ear and set men thinking.

In England, where he spent the next years, 1509-14, Erasmus began the
great work of his life, an edition of the New Testament and of the
Letters of Jerome. His time was spent between Cambridge and London, and
his friends did what they could for his support. Warham presented him
with a living--Aldington in Kent--and then as Erasmus could not reside
and discharge the duties of a parish priest, allowed him to resign and
draw a pension from the living--in violation of his own strict
regulation. Mountjoy gave him another pension, and Fisher, Bishop of
Rochester, sent him to Cambridge and gave him rooms in Queens' College.
For a time he held the Professorship of Divinity founded in Cambridge, as
in Oxford, by the Lady Margaret Tudor, mother of Henry VII. But teaching
was not his gift. Others might inspire students from the teacher's chair:
his talent could only enlighten the teacher through his books.

At length the time came to publish. By fortunate accident, if not by
design, he came into relations with John Froben of Basel, who with the
three sons of his late partner, John Amorbach, was printing works of
sound learning with all his energy--especially the Fathers. In July 1514
Erasmus set forth, and after a triumphal progress through Germany, feted
and welcomed everywhere, he settled at Basel to see Jerome and the New
Testament through the press. By 1516 they were complete, and Erasmus had
achieved--almost by an afterthought, for his first project had been a
series of annotations like Valla's--the work which has made his name
great.

Mark Pattison says of Erasmus that he propounded the problem of critical
scholarship, but himself did nothing to solve it. By critical scholarship
is meant the examination of the grounds on which learning rests. In youth
we are uncritical, and accept as Caesar or Livy the books from which we
read those authors; but with growing experience we learn that a copy is
not always a true representation of its original; and with this, even
though there is little perception of the changes and chances through
which manuscripts have passed, the first lesson of criticism has been
learnt.

The problem may be stated thus--In no single case does an autograph
manuscript of a classical author survive: for our knowledge of the works
of the past we are dependent on manuscripts written at a later date. Only
rarely is there less than 300 years' interval between an author's death
and the earliest manuscript now extant of his works; in a great many
cases 1,000 years have elapsed, and in the extreme--Sophocles and
Aristophanes--1,400. The question therefore arises, How far do our
manuscripts represent what was originally written? and it is the work of
scholars to compare together existing manuscripts, to estimate their
relative value, and where they differ, to determine, if possible, what
the author actually wrote.

The manuscripts of the New Testament which scholars have examined and
collated are now numbered by hundreds. Erasmus was content for his first
edition with two lent to him by Colet from the library of St. Paul's
Cathedral, and a few of little value which he found at Basel. And though
for subsequent editions he compared one or two more, the work never
reached a high standard of scholarship. He had done enough, however, for
his age. Before Erasmus men were accustomed to read the New Testament in
Latin; after 1516 no competent scholar could be content with anything but
the Greek. But though the priority actually belongs to Erasmus, it must
be stated that the Greek version had already been printed in January 1514
in a Polyglott Bible published under the orders of Cardinal Ximenes at
Alcala in Spain. For definite reasons, however, this great edition was
not put into circulation till 1520.

By this time Erasmus had attained his highest point. As years went on his
activity continued unabated, his fame grew and his material circumstances
reached a level at which he was far above want and could gratify his
generous impulses freely. But a cloud arose which overshadowed him; and
when it broke--long after Erasmus's death--it overwhelmed Europe. The
causes which raised it up were not new. For centuries earnest and
religious men--Erasmus himself among the number--had been protesting
against evil in the Church. In December 1517 Martin Luther, a friar at
Wittenberg, created a stir by denouncing a number of the doctrines and
practices of the Church; and when the Pope excommunicated him, proceeded
publicly to burn the Papal Bull with every mark of contempt. From this he
was driven on by opposition and threatened persecution, which he faced
with indomitable courage, to a position of complete hostility to Rome;
endeavouring to shatter its immemorial institutions and asserting the
right of the individual to approach God through the mediation of Christ
only instead of through that of priests: the individual, as an inevitable
consequence, claiming the right of private judgement in matters religious
instead of bowing to dogma based on the authority of the Church from ages
past.

These conclusions Erasmus abhorred. He was all for reform, but a violent
severance with the past seemed to him a monstrous remedy. He always
exercised, though he did not always claim, the right of thinking for
himself; but he would never have dreamed of allowing the same freedom to
the ignorant or the unlearned. The aim of his life was to increase
knowledge, in the assurance that from that reform would surely come; but
to force on reform by an appeal to passion, to settle religious
difficulties by an appeal to emotion was to him madness.

The ideals of Erasmus and Luther were irreconcilable: and bitterness soon
arose between them. From both sides Erasmus was assailed with unmeasured
virulence. The strict Catholics called him a heretic, the Lutherans a
coward. But throughout these stormy years he never wavered. At the end he
was still pursuing the ideal which he had sought at the outset of his
public career--reform guided by knowledge. He lived to see some of the
disasters which he had dreaded as the result of encouragement given to
lawless passion--the Peasants' Revolt in 1525, and the Anabaptist horrors
at Munster ten years later. If he could have foreseen the course of the
next century, he would not have lacked instances with which to enforce
his moral.

After 1516 Erasmus returned to England, and then after a few weeks
settled in the Netherlands, first at the court of Brussels, where he had
been appointed Councillor to the young Archduke Charles; and then at the
University of Louvain. He was incessantly at work, a new edition of the
New Testament being projected within a few weeks of the publication of
the first. This appeared in 1519, after Erasmus had journeyed to Basel in
the summer of 1518 to help with the printing. In the autumn of 1521 he
determined to remove to Basel altogether, to escape the attacks of the
Louvain theologians and to be near his printers. For the next few years
he was at Froben's right hand, editing the Fathers in one great series of
volumes after another, and unsparing of his health.

It was during this period that one of the best known of his works, the
_Colloquia_, attained maturity. These were composed first in Paris for a
pupil, as polite forms of address at meeting and parting. In their final
shape they are a series of lively dialogues in which characters, often
thinly disguised, discuss the burning questions of the day with lightness
and humour. In all subsequent times they have been a favourite book for
school reading; and some of Shakespeare's lines are an echo of Erasmus.

In 1529 religious dissensions drove him from Basel and he took refuge at
Freiburg in the Breisgau, which was still untouched by the Reformation.
There he worked on, in the intervals of severe illness; his courage never
failed him and he was comforted by the affection of his friends. In 1535
he returned again to Basel, to be at hand in the printing of a work on
preaching, the _Ecclesiastes_, to which he had given his recent efforts;
and there death, which for twelve years had not seemed far away, overtook
him on July 12, 1536.

* * * * *

I. AN ORDINATION EXAMINATION

Non ab re fuerit hoc loco referre quid acciderit
Davidi quondam episcopo Traiectensi, Ducis Philippi
cognomento Boni filio. Vir erat apprime doctus reique
theologicae peritus, quod in nobilibus et illius
praesertim dicionis episcopis profana dicione onustis 5
perrarum est. Audierat inter tam multos qui sacris
initiabantur, paucissimos esse qui literas scirent.
Visum est rem propius cognoscere. In aula in quam
admittebantur examinandi iussit sibi poni cathedram.
Ipse singulis proposuit quaestiones pro gradus quem 10
petebant dignitate; hypodiaconis futuris leviores, diaconis
aliquanto difficiliores, presbyteris theologicas.
Quaeris eventum? Submovit omnes exceptis tribus.
Qui his rebus praeesse solent existimarunt ingens
Ecclesiae dedecus fore, si pro trecentis tres tantum initiarentur. 15
Episcopus, ut erat fervido ingenio, respondit
maius fore dedecus Ecclesiae, si in eam pro hominibus
admitterentur asini et omnibus asinis stolidiores. Instabant
ii quibus hinc aliquid emolumenti metitur, ut
moderaretur sententiam, reputans hoc seculum non 20
gignere Paulos aut Hieronymos, sed tales recipiendos
quales ea ferret aetas. Perstitit episcopus, negans se
requirere Paulos ac Hieronymos, sed asinos pro hominibus
non admissurum. Hic confugiendum erat ad
extremam machinam. Admota est. Quaenam? 'Si qua 25
coepisti' inquiunt 'visum est pertendere, salaria nobis
augeas oportet; alioqui sine his asinis non est unde
vivamus.' Hoc ariete deiectus est erectus ille Praesulis
animus.




II. A DOMESTIC AFFRAY

ERASMUS CHRISTIANO S. D.

Salve, mel Atticum. Heri nihil scripsi, et consulto
quidem; nam eram stomachosior. Ne roga in quem,
in te inquam. 'Quid commerueram?' Verebar mihi
insidias strui per te hominem argutissimum. Suspectam
habebam illam tuam pyxidem, ne quid simile 5
nobis afferret, quale ferunt Pandorae pyxidem Epimetheo;
quam ubi recluseram, mihi ipsi succensebam
qui fuissem suspiciosulus. 'Cur igitur ne hodie quidem
scripsisti?' inquies. Eramus occupatissimi. 'Quid tandem
negotii?' In spectaculo sedimus, sane iucundo. 10
'Comoedia' inquis 'fuit, an Tragoedia?' Utrumvis,
verum nemo personatus agebat, unicus duntaxat actus,
chorus sine tibiis, fabula nec togata nec palliata, sed
planipedia, humi acta, sine saltatu, e cenaculo spectata,
epitasis turbulentissima, exitus perturbatissimus. 15
'Quam, malum,' inquies 'mihi fabulam fingis?' Immo
rem, Christiane, refero.

Spectavimus hodie matremfamilias cum famula domestica
fortiter depugnantem. Sonuerat diu tuba ante
congressum, convicia fortiter utrinque regeruntur. Hic 20
aequo Marte discessum est, triumphavit nemo. Haec
in hortis, nos e cenaculo taciti spectabamus, non
sine risu. Sed audi catastrophen. A pugna conscendit
cubiculum meum puella, concinnatura lectos. Inter
confabulandum laudo fortitudinem illius, quod voce 25
conviciisque nihil cesserit dominae; ceterum optasse
me ut quantum lingua valebat, tantundem valuisset et
manibus. Nam hera, virago robusta ut vel athleta videri
posset, subinde caput humilioris puellae pugnis contundebat.
'Usque adeone' inquam 'nullos habes ungues, 30
ut ista impune feras?' Respondit illa subridens sibi
quidem non tam animum deesse quam vires. 'An tu
putas' inquam 'bellorum exitus a viribus tantum
pendere? Consilium ubique valet plurimum.' Roganti
quid haberem consilii, 'Ubi te rursus adorietur,' inquam 35
'protinus caliendrum detrahe' (nam mulierculae
Parisiorum mire sibi placent nigris quibusdam caliendris):
'eo detracto mox in capillos invola.'

Haec ut a me ioco dicebantur, itidem accipi putabam.
Atqui sub cenae tempus accurrit anhelus hospes; 40
is erat Caroli regis caduceator, vulgato cognomine
dictus Gentil Gerson. 'Adeste,' inquit 'domini mei,
videbitis cruentum spectaculum.' Accurrimus, offendimus
matremfamilias ac puellam humi colluctantes.
Vix a nobis diremptae sunt. Quam cruenta fuisset 45
pugna res ipsa declarabat. Iacebant per humum sparsa,
hic caliendrum, illic flammeum. Glomeribus pilorum
plenum erat solum; tam crudelis fuerat laniena.
Ubi accubuimus in cena, narrat nobis magno stomacho
materfamilias quam fortiter se gessisset puella, 'Ubi 50
pararem' inquit 'illam castigare, hoc est pugnis contundere,
illa mihi protinus caliendrum detraxit e capite.'
Agnovi me non surdae cecinisse fabulam. 'Id detractum'
inquit 'mihi venefica vibrabat in oculos.' Id
non admonueram. 'Tum' inquit 'tantum capillorum 55
evulsit quantum hic videtis.' Coelum ac terram testata
est se nunquam expertam esse puellam tam pusillam
ac perinde malam. Nos excusare casus humanos et
ancipitem bellorum exitum, tractare de componenda
in posterum concordia. Ego interim mihi gratulabar 60
dominae non subolere rem meo consilio gestam; alioqui
sensissem et ipse illi non deesse linguam.

Habes nostra ludicra; nunc ad seria. Duplicem
mecum contentionem acceperas, scribendi et munera
mittendi. Altera te plane victum declaras, ut qui 65
alienis manibus mecum dimicare coeperis; an infitiaberis
impudens? Non arbitror, si quid frontis est.
Alteram ipse ne suscepi quidem, sed ultro manus dedi.
Literis longe vinceris, immo ne pugnas quidem, nisi ut
Patroclus Achillis armis. Muneribus nolo tecum inire 70
certamen. An poeta cum negotiatore? Quid simile?
Verum heus tu, ad aequiorem concertationem provoco.
Experire utrum tu me prius mittendo an ego te
scribendo defatigem. Hoc demum sit bellum dignum
poeta, dignum institore. Tu si quid audes, accingere; 75
ac bene vale. Parisiis. Anno M.CCCC.XCVII.


III. A WINTER JOURNEY

GUILHELMO MONTIOIO COMITI ANGLO ERASMUS ROTERODAMUS S.D.

Pervenimus tandem et quidem incolumes, tametsi
invitis (ut apparet) et superis et inferis. O durum
iter! Quem ego posthac Herculem, quem Ulyssem non
contemnam? Pugnabat Iuno semper poeticis viris
infesta; rursum Aeolum sollicitarat; nec ventis modo 5
in nos saeviebat, omnibus armis in nos dimicabat, frigore
acerrimo, nive, grandine, pluvia, imbre, nebulis,
omnibus denique iniuriis. Hisque nunc singulis nunc
universis nos oppugnabat. Prima nocte post diutinam
pluviam subitum atque acre obortum gelu viam 10
asperrimam effecerat; accessit nivis vis immodica;
deinde grando, tum et pluvia, quae simul atque terram
arboremve contigit, protinus in glaciem concreta est.
Vidisses passim terram glacie incrustatam, neque id
aequali superficie, sed colliculis acutissimis passim 15
exstantibus. Vidisses arbores glacie vestitas adeoque
pressas, ut aliae summo cacumine imum solum contingerent,
aliae ramis lacerae, aliae medio trunco discissae
starent, aliae funditus evulsae iacerent. Iurabant nobis
e rusticis homines natu grandes, se simile nihil unquam 20
in vita vidisse antea. Equis interim eundum erat
nunc per profundos nivium cumulos, nunc per sentes
glacie incrustatos, nunc per sulcos bis asperos, quos
primum gelu duraverat, deinde et glacies acuerat, nunc
per crustam quae summas obduxerat nives; quod 25
quidem mollius erat quam ut equum sustineret, durius
quam ut ungulas non scinderet.

Quid inter haec animi Erasmo tuo fuisse credis?
Insidebat attonito equo eques attonitus; qui quoties
aures erigebat, ego animum deiciebam, quoties ille in 30
genua procumbebat, mihi pectus saliebat. Iam Bellerophon
ille poeticus suo terrebat exemplo; iam meam
ipse temeritatem exsecrabar, qui mutae beluae vitam
et una literas meas commiserim. Sed audi quiddam,
quod tu credas ex veris Luciani narrationibus petitum, 35
ni mihi ipsi Batto teste accidisset. Cum arx iam ferme
in prospectu esset, offendimus omnia undique glacie
incrustata, quae ut dixi in nivem inciderat. Et erat
tanta ventorum vis, ut eo die unus atque alter collapsi
perierint. Flabant autem a tergo. Itaque per declive 40
montium me demittebam, per summam glaciem velificans,
atque interim hastili cursum moderans. Id erat
clavi vice. Novum navigandi genus. Toto fere itinere
obvius fit nemo, sequitur nemo, adeo non solum saeva
sed etiam monstruosa erat tempestas. Quarto vix 45
demum die solem aspeximus. Hoc unum ex tantis
malis commodi excerpsimus, quod latronum incursus
timuimus minus: timuimus tamen, ut homines pecuniosos
decebat.

Habes iter meum, adolescens generosissime idemque 50
candidissime; quod ut durissimum fuit, ita reliqua fuere
secundissima. Vivi pervenimus ad Annam Principem
Verianam. Quid ego tibi de huius mulieris comitate,
benignitate, liberalitate memorem? Scio rhetorum
amplificationes suspectas haberi solere, praesertim iis 55
qui eius artificii rudes non sint. At hic me nihil
allevare, immo re vinci artem nostram, mihi credas
velim. Nihil unquam produxit rerum natura aut pudentius
aut prudentius aut candidius aut benignius.
Quid de meo Batto iactitem, cuius pectore nihil habuit 60
hic orbis simplicius, nihil amantius?

Haec scribebam in patriam concessurus; deinde adamatam
Lutetiam repetam et has ipsas literas fortasse
praecurram. Ceterum de nostro convictu nihil certi
scribere licet. Tamen consilium ex tempore capietur. 65
Hoc unum tibi persuade, neminem vivere qui te magis
ex animo amet quam tuus Erasmus. Battus quoque
meus, omnium et amorum et odiorum meorum socius,
te pari caritate prosequitur. Cura, mi Guilhelme, ut
quam optime valeas. 70

Ex arce Tornenhensi pridie nonas Februarias.




IV. AN ENGLISH COUNTRY-HOUSE

ERASMUS FAUSTO ANDRELINO POETAE LAUREATO

Nos in Anglia nonnihil promovimus. Erasmus
ille, quem nosti, iam bonus propemodum venator est,
eques non pessimus, aulicus non imperitus, salutat paulo
blandius, arridet comius, et invita Minerva haec omnia.
Tu quoque, si sapis, huc advolabis. Quid ita te iuvat 5
hominem tam nasutum inter merdas Gallicas consenescere?
Sed retinet te tua podagra; ut ea te salvo pereat
male. Quanquam si Britanniae dotes satis pernosses,
Fauste, ne tu alatis pedibus huc accurreres; et si
podagra tua non sineret, Daedalum te fieri optares. 10

Nam ut e plurimis unum quiddam attingam, sunt
hic nymphae divinis vultibus, blandae, faciles, et quas
tu tuis camenis facile anteponas. Est praeterea mos
nunquam satis laudatus. Sive quo venis, omnium
osculis exciperis; sive discedis aliquo, osculis dimitteris; 15
redis, redduntur suavia; venitur ad te, propinantur
suavia; disceditur abs te, dividuntur basia; occurritur
alicubi, basiatur affatim; denique quocunque te moves,
suaviorum plena sunt omnia. Quae si tu, Fauste,
gustasses semel quam sint mollicula, quam fragrantia, 20
profecto cuperes non decennium solum, ut Solon fecit,
sed ad mortem usque in Anglia peregrinari. Cetera
coram iocabimur; nam videbo te, spero, propediem.

Vale, ex Anglia. Anno M.CCCC.LXXXXIX.




V. A VISIT TO COURT

Edidimus olim carmen de laudibus regis Henrici septimi
et illius liberorum, nec non ipsius Britanniae. Is erat
labor tridui, et tamen labor, quod iam annos aliquot
nec legeram nec scripseram ullum carmen. Id partim
pudor a nobis extorsit, partim dolor. Pertraxerat me 5
Thomas Morus, qui tum me in praedio Montioii agentem
inviserat, ut animi causa in proximum vicum exspatiaremur.
Nam illic educabantur omnes liberi regii, uno
Arcturo excepto, qui tum erat natu maximus. Ubi
ventum erat in aulam, convenit tota pompa, non solum 10
domus illius verum etiam Montioiicae. Stabat in medio
Henricus annos natus novem, iam tum indolem quandam
regiam prae se ferens, hoc est animi celsitudinem
cum singulari quadam humanitate coniunctam.
A dextris erat Margareta, undecim ferme annos nata, 15
quae post nupsit Iacobo Scotorum regi. A sinistris
Maria lusitans, annos nata quatuor. Nam Edmondus
adhuc infans in ulnis gestabatur. Morus cum Arnoldo
sodali salutato puero Henrico, quo rege nunc floret
Britannia, nescio quid scriptorum obtulit. Ego, quoniam 20
huiusmodi nihil exspectabam, nihil habens quod
exhiberem, pollicitus sum aliquo pacto meum erga
ipsum studium aliquando declaraturum. Interim subirascebar
Moro quod non praemonuisset, et eo magis
quod puer epistolio inter prandendum ad me misso 25
meum calamum provocaret. Abii domum, ac vel invitis
Musis, cum quibus iam longum fuerat divortium, carmen
intra triduum absolvi. Sic et ultus sum dolorem meum
et pudorem sarsi.




VI. ERASMUS AT OXFORD

ERASMUS GULIELMO MONTIOIO COMITI GENEROSO S.D.

Si tu tuaque generosissima coniunx, socer humanissimus
reliquaque familia valetis, est cur maximopere
gaudeamus. Nos hic quidem valemus perbelle, et indies
bellius. Dici non potest quam mihi dulcescat Anglia
tua, idque partim consuetudine, quae omnia dura lenire 5
solet, partim Coleti Charnocique Prioris humanitate,
quorum moribus nihil fingi potest suavius, mellitius,
amabilius; cum his duobus amicis ego vel in extrema
Scythia vivere non recusem. Idem quod scripsit Horatius,
et vulgus interdum videre verum, res ipsa me 10
docuit; cuius hoc tritum nosti, quarum rerum durissimi
soleant esse aditus, eas felicius evenire. Quid nostro
illo ingressu fuit, ut ita dicam, inauspicatius? at nunc
secundiora indies omnia. Evomui taedium omne quo
me quondam nauseantem videbas. Quod reliquum est, 15
te oro, meum decus, ut quando tum cum meus me animus
deficiebat, tuo sustinuisti, nunc cum meus mihi non
deest, tuus ne destituat.

Quod ad diem praefinitum non veneris, expostulare
tecum nec libet, nec iuro me posse puto. Quid te retardarit 20
equidem nescio. Hoc unum scio, quicquid
fuit, legitimum quiddam et iustum fuisse, quare venire
non potueris; nam voluisse nihil dubito. Neque enim
ullam video causam cur istud fingere volueris. Et ea
est generosissimae mentis tuae ingenua simplicitas, ut 25
maxima etiam de causa mentiri nec scias si velis, nec
velis si scias. Non est meum te vel hortari vel dehortari,
immo dehortari potius. Quod tuae te res hortantur,
id sequere. Nos ita te desideramus ut interim te tuis
commodis inservire velimus. Si brevi venturus es 30
gaudemus; sin qua res te retinet, modo incommodi nihil
sit, ut hactenus fecimus, aequo te animo exspectabimus.

Pecunias meas anulo tuo diligenter obsignatas mitte.
Priori iam sum multis nominibus obaeratus; ministrat
ille quidem tum benigne tum prompte. Verum quando 35
ille humanissimi hominis officio functus est, par est nos
invicem gratorum hominum munere fungi, et quam
ille libenter dedit, tam nos libenter reddere. Ut rara
supellectile, ita bonis amicis parcius utendum esse
censeo. Si quid istic novatum est, facito me per literas 40
certiorem. Bene vale.

Oxoniae.




VII. AN OXFORD DINNER PARTY

ERASMUS DOMINO IOANNI SIXTINO S.D.

Quam vellem nuper, ut exspectaram, ita nostro illi
convivio interfuisses; vero inquam convivio, non symposio.
Mihi quidem omnino nullum unquam fuit suavius,
lautius, mellitius. Deerat nihil. Belli homunculi,
tempus lectum, locus lectus, apparatus non neglectus. 5
Iis lautitiis ut vel Epicurum ipsum, iis sermonibus
conditum erat ut vel Pythagoram delectare posset.
Homunculi non belli solum verum etiam bellissimi,
et eiusmodi qui Academiam possent facere, non modo
convivium. Quinam, inquies? Accipe, quo magis te 10
doleas abfuisse. Primum Richardus prior, ille Charitum
antistes; tum Theologus is, qui eodem die Latinam
habuerat contionem, vir tum modestus tum eruditus;
deinde Philippus ille tuus, homo lepidissimae festivitatis
Praesidebat Coletus veteris illius theologiae vindex 15
atque assertor. Accumbebat dextra Prior, homo
(ita me deus amet) non minus mirabili mixtura ex omnium
literarum generibus omnibus, quam ex summa
humanitate summaque item integritate conflatus. Ad
laevam recentior ille Theologus, cui nos quidem laevum 20
latus clausimus, ne poeta convivio deesset. Ex adverso
Philippus, ne non adesset iurisperitus. Accumbit deinceps
mixtum et sine nomine vulgus.

His ordinibus ita digestis statim bellum oritur inter
pocula, non tamen ex poculis neque poculentum. Cum 25
variis de rebus parum conveniebat, tum de hac pugna
erat acerrima. Dicebat Coletus Caym ea primum culpa
Deum offendisse, quod tanquam conditoris benignitate
diffisus suaeque nimium confisus industriae terram primus
proscidisset, cum Abel sponte nascentibus contentus 30
oves pavisset. Contra, nos pro se quisque niti,
Theologus ille syllogismis, ego rhetoriis. Ne Hercules
quidem contra duos, aiunt Graeci. At ille unus vincebat
omnes; visus est sacro quodam furore debacchari
ac nescio quid homine sublimius augustiusque prae se 35
ferre. Aliud sonabat vox, aliud tuebantur oculi, alius
vultus, alius aspectus, maiorque videri, afflatus est
numine quando.

Tandem cum et longius processisset disputatio, et esset
quam ut convivio conveniret gravior atque severior, 40
tum ego meis, hoc est poetae, partibus functurus, ut
et eam contentionem discuterem et festiviore fabella
prandium exhilararem, 'Res' inquam 'perantiqua est
et ex vetustissimis auctoribus repetenda; de qua
quid ipse in literis reppererim exponam, si prius detis 45
fidem vos id quod sum narraturus pro fabula non
habituros.' Ubi promiserant, 'Incidimus' inquam 'olim
in vetustissimum codicem, cuius et titulum et auctorem
aetas aboleverat tineaeque bonis literis semper
infestae deroserant. In eo unica tantum pagina nec 50
erat carie vitiata nec a tineis aut soricibus arrosa,
Musis credo quae sua sunt tutantibus. In ea me hac
ipsa de re, de qua decernitis, legere memini aut veram
aut, si vera non est, certe veri simillimam narrationem;
quam si vultis recensebo.' 55

Iubentibus illis 'Erat' inquam 'Caym ille homo
quemadmodum industrius, ita famelicus et avidus. Is
a parentibus persaepe audierat in viridario illo unde
fuissent depulsi, segetes sua sponte provenire laetissimas
spicis amplissimis, granis praegrandibus, culmis 60
adeo proceris ut alnum nostratem aequarent; eis nec
lolium nec spinam ullam aut carduum internasci. Haec
cum ille probe meminisset videretque eam tellurem
quam tum vexabat aratro, vix malignam minutamque
frugem producere, dolum addidit industriae. Angelum 65
illum paradisi custodem adiit, eumque veteratoriis
technis adortus magnis promissis corrupit, ut sibi ex
felicioribus illis segetibus vel paucula grana clam largiretur.
Dicebat Deum iam olim huius rei securum
ac neglegentem esse; tum si maxime rescisset, facile 70
impune futurum, cum res esset nullius momenti, modo
de pomis illis nihil attingeretur, de quibus solis fuisset
interminatus Deus.

'"Eia" inquit "ne ianitor sis nimium diligens. Quid
si ingrata etiam est illi nimia tua sedulitas? Quid si 75
falli etiam cupit, magisque illum hominum callida industria
quam iners otium delectabit? An vero tu tibi
isto munere magnopere places? Ex angelo carnificem
te fecit, ut miseros nos et perditos crudelis arceres a
patria; te foribus cum rhomphaea alligavit, cui muneri 80
nos canes nuper coepimus addicere. Nos quidem
sumus miserrimi, at tu mihi videris conditione non
paulo afflictiore. Nos quidem paradiso caremus, quia
pomum nimium dulce gustavimus. Tu ut inde nos
arceas, pariter et coelo cares et paradiso; hoc miserior, 85
quod nobis quidem huc atque illuc, quo fert animi
libido, vagari liberum est. Habet et haec nostra regio,
si nescis, quibus exsilium nostrum consolemur, nemora
comis virentibus, mille arborum genera et quibus vixdum
invenimus vocabula, fonticulos passim ex clivis, 90
ex rupibus scaturientes; flumina limpidissimis aquis
ripas herbidas lambentia, montes aerios, valles opacas,
ditissima maria. Nec dubito quin in intimis illis suis
visceribus claudat tellus aliquid bonarum mercium;
quas ut eruam, scrutabor omnes eius venas, aut si mihi 95
defuerit aetas, nepotes certe mei facient. Sunt et hic
aurea mala, sunt fici pinguissimi, sunt frugum omniiuga
genera. Multa adeo passim sponte nascuntur ut
paradisum istum non magnopere desideremus, si liceat
hic aeternum vivere. Infestamur morbis; et huic rei 100
inveniet remedium humana industria. Video herbas
mirum quiddam spirantes. Quid si et hic inveniatur
aliqua quae vitam faciat immortalem? Nam scientia
ista non video quid ad rem pertineat. Quid mihi cum
his quae nihil ad me attinent? Quanquam in hac parte 105
non cessabo, quando nihil est quod non expugnet
pertinax industria. Ita nos pro uno hortulo mundum
latissimum accepimus, tu utrinque exclusus nec
paradiso frueris neque coelo neque terra, perpetuo his
affixus foribus, rhomphaeam semper versans, quid nisi 110
ut cum vento pugnes? Eia age, si sapis, tibi simul et
nobis consule. Da quod sine tuo detrimento largiri
potes, et accipe nostra vicissim quae tibi facimus communia.
Miser fave miseris, exclusus exclusis, damnatis
damnatior." 115

'Persuasit pessimam causam vir pessimus, orator
optimus. Paucula grana furtim accepta diligenter
obruit, enata sunt non sine fenore, id fenus rursum
terrae gremio commissum, iterumque atque iterum,
aliud atque aliud. Nec saepius aestas recurrit, quam 120
ille iam ingentem spatiosumque agrorum tractum hac
semente occupavit. Quae res ubi evidentior esse
coepisset quam ut superos latere posset, vehementer
iratus Deus "Quantum intellego" inquit "iuvat hunc
furem labor et sudor. Eum ego illi magnifice cumulabo." 125
Simulque cum dicto confertissimum undique agmen
immittit in segetem, formicarum, curculionum, bufonum,
erucarum, murium, locustarum, scrofarum, avium
aliarumque id genus pestium, quae segetem partim
adhuc humo conditam, partim herbescentem, partim 130
iam flavam, partim horreo compositam depascerentur.
Accessit ingens ex coelo calamitas, grandinis et venti vis
tanta ut quernis roboribus aequales culmi illi stipulae
aridae in morem defringerentur. Angelus ille custos
mutatus atque, quod hominibus faveret, humano corpori 135
inclusus. Caym, cum Deum incensis frugibus placare
studeret, nec fumus subvolaret, certam illius iram
intellegens desperat.'

Habes fabulam, Sixtine, inter pocula dictam atque
inibi inter pocula natam, atque adeo ex ipsis, si libet, 140
poculis, quam volui ad te perscribere; primum ne nihil
scriberem, cum meas esse partes agnoscerem ut scriberem,
quippe qui tuas literas posterior accepissem,
deinde ne tu eius convivii tam lauti prorsus expers esses.
Bene vale. Oxoniae. 145




VIII. LEARNING IN ENGLAND

ERASMUS ROBERTO PISCATORI AGENTI IN ITALIA ANGLO S.D.

Subverabar nonnihil ad te scribere, Roberte carissime,
non quod metuerem ne quid de tuo in nos amore
tanta temporum locorumque disiunctio detrivisset; sed
quod in ea sis regione, ubi vel parietes sint tum eruditiores
tum disertiores quam nostrates sunt homines; 5
ut quod hic pulchre expolitum, elegans, venustum habetur,
istic non rude, non sordidum, non insulsum videri
non possit. Quare tua te exspectat prorsus Anglia non
modo iureconsultissimum, verum etiam Latine Graeceque
pariter loquacem. Me quoque iampridem istic 10
videres, nisi Comes Montioius iam ad iter accinctum
in Angliam suam abduxisset. Quo enim ego iuvenem
tam humanum, tam benignum, tam amabilem non
sequar? Sequar, ita me deus amet, vel ad inferos usque.
Amplissime tu quidem mihi eum praedicaras graphiceque 15
prorsus descripseras; at vincit cotidie, mihi crede,
et tuam praedicationem et meam de se existimationem.

Sed quid Anglia nostra te delectat, inquis? Si quid
mihi est apud te fidei, mi Roberte, hanc mihi fidem
habeas velim, nihil adhuc aeque placuisse. Coelum 20
tum amoenissimum tum saluberrimum hic offendi;
tantum autem humanitatis atque eruditionis, non illius
protritae ac trivialis, sed reconditae, exactae, antiquae,
Latinae Graecaeque, ut iam Italiam nisi visendi gratia
haud multum desiderem. Coletum meum cum audio, 25
Platonem ipsum mihi videor audire. In Grocino quis
illum absolutum disciplinarum orbem non miretur?
Linacri iudicio quid acutius, quid altius, quid emunctius?
Thomae Mori ingenio quid unquam finxit natura
vel mollius vel dulcius vel felicius? Iam quid ego 30
reliquum catalogum recenseam? Mirum est dictu
quam hic passim, quam dense veterum literarum seges
efflorescat; quo magis debes reditum maturare. Comes
ita te amat, ita meminit, ut de nullo loquatur saepius,
de nullo libentius. Vale. 35

Londini tumultuarie. Nonis Decembr. (1499).




IX. A JOURNEY TO PARIS

ERASMUS BATTO S.P.D.

Multis nominibus tibi gratias agere debeo, mi Batte,
qui vigilias meas, hoc est opes, miseris, cum mature,
quod non soles, tum optima fide, ut consuesti facere;
denique per tabellionem non modo diligentem verum
etiam facundum, ita ut mihi non illius labori modo 5
verum etiam orationi fuerit referenda merces. Verum
artem arte lusimus et iuxta vetus proverbium contra
Cretensem Cretizavimus.

Anglica fata Parisios usque nos sunt persecuta. En
tibi alteram narro tragoediam priore etiam atrociorem! 10
Pridie Calendas Februarias Ambianos pervenimus,
bone deus, quam duro itinere! Iuno, opinor, aliqua
rursus Aeolum in nos excitarat. Ego cum iam de
via ita essem affectus ut morbum etiam metuerem,
coepi de equis conducendis cogitare, non paulo praestare 15
ratus corpusculo quam nummulis parcere. Et
hic sunt ad perniciem secunda omnia. Dum diversorium
solitum peto, obiter forte aedes praetereo
quasdam equis locandis inscriptas. Ingredior, advocatur
locator, homo effigie et habitu ita adamussim 20
Mercurium referens ut mihi primo quoque congressu
furis suspicionem dederit. Convenit de mercede.
Conductis duobus equis iter sub vesperum ingredimur,
comitante iuvene quodam, quem generum esse
suum aiebat, qui iumenta domum referret. Postridie 25
ad viculum quendam, cui divo Iuliano nomen est,
perventum est et quidem multa adhuc luce, locum
latrocinio destinatum. Ego ut pergeremus hortabar.
Ille latronis discipulus causari, equos non esse supra
vires defatigandos, satius esse illic pernoctare ac 30
postridie id dispendii anticipata luce sarcire. Non
repugnabam magnopere, nihil etiamdum sceleris
suspicans. Iam propemodum cenaveramus, cum
ministra iuvenem illum una nobiscum accumbentem
a convivio sevocat, alteri equo nescio quid mali esse 35
dictitans. Discedit adolescens sed eo vultu ut aliud
nuntiatum intellegeres. Ego continuo puellam revocans,
'Heus' inquam 'filia, uter equorum male habet,
meusne an huius?' Nam aderat Anglus itineris mei
comes. 'Et quid tandem est mali?' Illa conscientiam 40
constanter dissimulare non valens subrisit, et
figmentum confessa venisse notum quendam aiebat,
qui iuvenem ad colloquium evocasset.

Nec ita multo post locator ipse, qui iugulos nostros
victimae destinarat, cenaculum ingreditur. Nos admirari, 45
rogare quidnam accidisset, quod tam inexspectatus
atque improvisus adesset. Ait se rem adferre
flebilem, filiam suam, eius iuvenis uxorem, ita ab
equo calcibus percussam ut iam animam propemodum
ageret; tumultuario itinere sese accurrisse, ut eum 50
domum revocaret. Mihi iam tum commentum obolere
coepit. Utriusque vultum et gestus curiosius observo.
In locatore ilico inconstantiam quandam animadverto,
in iuvene stuporem qui e regione accumbebat; ac
mecum protinus Ciceronianum illud, Nisi fingeres, 55
non sic ageres. Iam mihi nihil agendum putabam,
nisi ut ab homine absolverer, quippe qui nihil usquam
viderem quod non latrocinium saperet. Augebant
anteacta suspicionem, quod cum Ambianis de mercede
convenisset, ille data opera me rogavit quasnam esset 60
pecunias accepturus. Subito aderant, nec scio unde
emersissent, qui sermonibus adiuvabant fabulam. Mihi
laudabant locatorem, gratulabantur de tali comite,
me vicissim locatori commendabant. Rogabat semel
atque iterum locator ecquem haberem postulatum, 65
id est nomisma rarius. Nego mihi esse. Deprompsi
scutatum unum atque alterum, qui tametsi satis
probarentur, tamen blandius efflagitabat ut e multis
quos habere me putabat, unum aliquem bellissimum
darem. Est enim hoc huius sceleratissimae artis 70
caput, explorare quantum quisque viator secum portet.
Ostendebam quos tum habebam, e quibus ille bellissimum
sibi retinuit.

Accedebant ad maleficii coniecturam quaedam a
iuvene in itinere dicta ac facta; quae consilio soceri 75
de composito praeparata videri possent. E duobus
equis alter erat ignavissimus, ut in fuga nihil futurum
esset praesidii. Is cui ego insidebam, in collo vulnus
ingens habebat adhuc unguentis oblitum. Non ita
procul aberamus ab urbe, rogat iuvenis sibi liceat 80
a tergo meo in lumbos equi conscendere, iumentum
assuetum ferendis duobus, ne quid metuerem equo.
'Sero' inquit 'exivimus, hoc celerius perveniemus.'
Passus sum; oritur sermo variis de rebus. Sic loquitur
de socero quasi non optime de illo sentiret. Est et 85
hoc unum e latronum mysteriis. Interea crumena
mea defluit in tergum, inerant autem octo ferme
coronati aurei. Is reponit ad umbilicum. Rursum
defluentem reponit, admonens ut crumena semper
sit in oculis. Ego ridens 'Quorsum' inquam 'attinet 90
servare vacuam?' Obscura iam nocte nemus quoddam
emensi tandem in vicum quendam emersimus. Iuvenis
circumspectans fingit se nescire ubinam locorum esset,
ducit nos in aedes nescio quas. Iubeo ut iuvenis ipse
se curet suo more, nos utrique ieiuni cubitum imus. 95
Anglus hoc religioni dabat, ego valetudini; nam graviter
e stomacho laborabam. Accedit mulier, nobis ut putabat
altum dormientibus, multa cum ignoto illo, ut
simulabat, iuvene familiarissime collocuta est. Tandem
iuvene submonente reliquus sermo sibilis peractus 100
est, ut exaudire non possem.

Ante lucem extrudo eos ad iter. Toto itinere tracto
iuvenem sane comiter. Ubi perventum est ad oppidum
cui nomen Claro monti, paro ingredi, non illic acturus
noctem sed aurum commutaturus, ne quid ea res esset 105
in mora in vico pernoctantibus. Dissuadet iuvenis,
affirmans sibi satis esse monetae argenteae. Itaque ad
laevam oppido relicto pergimus. Iam vico proximi cum
essemus, forte praecesserat Anglus una cum iuvene,
ego sequor, 110


sicut meus est mos,
nescio quid meditans nugarum et totus in illis.

Interim imprudente me descenderat Anglus. Iuvenis
adduxerat equum ad fores, ubi nunquam fuerat diversorium.
Ubi sensi, demiror quid cogitet. Ille circumspectans 115
negat se illic intra quatuordecim fuisse
annos. Rogat quod mihi placeat diversorium. 'Quid
si huc' inquit 'divertamus?' et ostendit domum
destinatam. Non abnuo, memor quod illic olim sat
commode acceptus fuissem, sed ignarus hospitem esse 120
mutatum. Datur ex more cubiculum. Apponitur
vinum, sed male respondens palato. Atqui vix eramus
ingressi, cum video ignoto illi iuveni in culina vinum
in vitro appositum, eo colore ut mihi gratularer. Hao
igitur spe frustratus descendo, expostulo cum hospite; 125
mutatur vinum. Haec iam tum mirabar magis quam
habebam suspecta.

Quare (ut ad intermissum narrationis ordinem
redeam) iam certa suspicione latrocinii id agere coepi
quo me cultro subducerem. 'Quid igitur' inquam 130
'tibi in animo est?' 'Ego' inquit 'fortasse vos
Parisios deportabo, verum huic genero plane domum
est recurrendum.' 'Immo' inquam 'commodius dabo
consilium. Quando casus tam acerbus vobis accidit,
ut tu filiam, hic uxorem prope perdiderit, illud vestra 135
causa faciam. Habes a me scutatum sole insignem,
restant passuum quatuordecim milia; diminue de
ratione mercedis quantum de itinere superest, ac
redite. Nos reliquum iter aut pedibus conficiemus
aut equos mutabimus.' Caput quatiebat homo, deinde 140
descendit, iuvene relicto mira latrocinii peritia ut quid
nobis esset sententiae per hunc expiscaretur. Hic
ego accito adolescente 'Heus,' inquam 'quaeso, verum
dicas, quidnam de uxore tua, cedo?' Confessus est
rem commenticiam, verum socero necessarium esse 145
iter Parisios, ut creditum repeteret. 'Ne quid' inquit
'illius oratione commoveare. Quin vos cras summo
diluculo equos conscendite, nos utrique consequemur.'

'Atqui non temere est' inquam 'quod nos tanto
itinere tam repente assequitur, et quidem noctu, tum 150
die tam sacro.' Erat enim postridie Virginis matris
purgatio. 'Et quorsum' inquam 'attinet tot concinnare
mendacia?' Iussit me adolescens bono esse
animo, se omnia ex mea facturos esse sententia.
'Quod si quid ille gravetur,' inquit 'ego non deseram 155
te, donec mihi rumpatur cor'; atque haec vultu illo
stupido. Ita adsimulabat sese, tanquam furtim mihi
contra socerum studeret; deinde descendit et ille, quid
nisi ut praeceptori suo rem renuntiaret.

Interea solitudinem nactus Anglum rogo quid tandem 160
ipsi videretur. Is praeter latrocinium paratum nihil
se videre respondit. 'At quid' inquam 'consilii?'
Iam nox erat profunda. Venit interea cauponaria
lectos instratura; rogo ubinam essemus cubituri,
lectum ostendit. 'Et ubi reliqui duo?' 'In altero' 165
inquit 'hoc lecto'; qui communi cubiculo continebatur.
Tum ego 'Est mihi' inquam 'quiddam nugarum
transigendum cum hoc meo comite; sine nos
in hoc cubiculo cubitare solos, dabitur merces utroque
pro lecto.' Ibi venefica mulier et quid ageretur haud 170
ignara primum suadere coepit ut una potius cubaremus;
eos esse viros probos, nec causam esse quo minus
illos in cubiculo dormire vellemus. Si quid inter
nos haberemus communicandum, id sermone nostrate
licere fieri; sin pecuniae nostrae timeremus, illis servandam 175
committeremus, ovem (ut aiunt) lupo. Et ut
malefica dignum erat, manifestaria vanitate reliqua
cubicula iam hospitibus occupata ementiebatur, quando
praeter nos nemo in iis aedibus erat hospes. Quid
multa? Argumentis victa obstinate sese id facturam 180
negabat. Iubeo fores igitur aperiat ac nos aliquo eiciat.
Ne id quidem se facturam affirmat, descenditque irata ac
submurmurans et homicidae illi rem omnem renuntiat,
me de gradibus subauscultante.

In Anglo nihil erat neque animi neque consilii neque 185
linguae; nam Gallice prorsus nesciebat. Mihi primum
illud visum est esse consultissimum, obice ferreo occludere
cubiculi ostium, obiecto et ingenti scamno querno.
Verum id consilium mox displicuit reputanti nos in
tam vastis aedibus solos obiici pluribus; et iam multa 190
nox erat, nec usquam vociferatio potuisset exaudiri,
nisi qua parte cubiculum spectabat viam publicam: at
illic obstabat templum monasterii cuiusdam. Interea
dum circumspicio melius aliquod consilium, nec satis
occurrit, puella pulsat fores. Ego clanculum submoto 195
scamno rogo quid velit. Respondit nescio quid se
adferre, sed voce alacri. Aperio fores, blandior et adludo
puellae, quo metum dissimulem. Sedemus interim
tanquam duae victimae mactatorem exspectantes.
Convenit tamen inter nos ut otiose sobrieque fabularemur 200
ad ignem absque potatione, donec indusiati
caligatique vicissim dormiremus ac vigilaremus. Paulo
post ingreditur bonus ille vir, tanquam omnium rerum
ignarus; observo hominem oculis diligenter. Quo
fixius contemplor, eo certius latronem video; qui cum 205
tandem se una cum suo tirone lecto composuisset,
consequimur et nos, nec ea nocte quicquam sensimus,
nisi quod experrectus Anglus gladium, quem ad pulvinum
locaverat, longe amotum in extremum usque
cubiculi angulum repperit. Nam duobus nobis unicus 210
duntaxat erat ensis ac chirotheca loricata; haec erat
nostra panoplia.

Ego multo ante diluculum consurgo, fenestras ac
fores cubiculi aperio. Iam lucescere clamo, strepo,
familiares expergefacio. Dum finem non facio, ibi 215
latro voce quam diceres esse non somnolenti, 'Quid
paras?' inquit. 'Vixdum est hora noctis undecima.'
Ego contra clamo coelum esse densissimis obductum
nebulis, mox clarum diem emicaturum. Quid multis?
Adfertur lucerna. Interea ut observarem quid ageretur 220
in inferioribus aedibus, decurro; obambulans ac
circumspectans offendo latronum equos stantes ephippiis
impositis, quomodo necesse erat eos totam stetisse
noctem, cum praeter modo excitatam puellam nemo
non esset in stratis. Tandem surgunt et nostri 225
carnifices. Ibi res quaepiam incommoda, ut videbatur,
nobis saluti fuit. Nihil enim latronem illum exciverat,
nisi quod nos quam pecuniosissimos esse existimaret;
at haec una res illi fidem facere potuit nos tenui
pecunia esse. Minusculum erat argenteae pecuniae 230
quam ut cauponi pro cena atque equis omnium satisfacere
possem. Aut igitur ille aureum mutaret iussi,
aut locator meo nomine quinque duodenarios (tantum
enim deerat) redderet, apud divum Dionysium a me
recepturus. Cauponaria neque sibi lances domi, neque 235
qui mutaret aurum esse iurabat. Latro ille ait se ea
quidem lege facturum, si sibi aureum pignoris loco
tradidissem; hortabatur impendio id ut facerem cauponaria,
mulier ut scelesta, ita et impudens et stulta:
inde multa ac longa inter nos rixa. Poscebam mihi 240
fores aperiret, me ipsum mutandi auri causa monasterii
Priorem, quod e regione est, aditurum; illa negabat.

Rixatum est ad lucem usque. Tandem iussi sumus
aurum quod mutatum vellemus proferre; protuli. Ibi
alii nummo pondus deerat, alius adulterina materia 245
dicebatur, alius parum solidus; hoc nimirum consilio,
ut si quid reconditi esset auri, id proferre cogeremur.
Ego cum sancte adiurassem mihi praeter eos nullos
esse aureos, 'At comitem' inquit 'quin tu suos proferre
iubes? Video enim illum belle esse nummatum'; 250
idque iam blandius coepit poscere. Ego vero vultu
et voce, ita ut solent et vera et ex animo loquentes,
nihil comiti praeter syngrapham esse deiero. Profertur
denique libripens, prodit et caupo; ibi libratum est
sesquihoram, nec aureus erat cui non aliquid scrupulorum 255
deesset. In aliis deerat ponderi, in aliis causabantur
materiam. Animadverti tandem et lancibus
subesse fraudem et ponderi. Et forte fortuna id quod
erat gravius manu corripio, caupone tum imprudente.
Reliquum erat ut altero ponderaret, et repente utraque 260
lance aureus praeponderabat. In utramcunque lancem
translatus erat, eam inclinabat. Erat enim nummus
pervetustus, cui supererat ultra legitimum pondus; ut
in his decrescunt omnia.

Iam iugulis nostris utcunque consultum erat, nihilque 265
agebatur nisi ut lucelli aliquid per calumniam
abraderent. Tum latro ille spe propemodum frustratus
sua, vel quod parum magnifice nos nummatos intellegeret,
vel quod se iam in certam suspicionem nobis
venisse videret meque nonnihil etiam minitantem, 270
denique quod iam multus esset dies, cauponem sibi
nimis quam familiarem a nobis sevocat. Aureum inter
sese mutant, pro cena et equis retinent quantum
libuit. Accepi viginti tres denarios, equidem laetus:
tum metu, quantum mea fert simplicitas, dissimulato, 275
'Quin' inquam 'iam equos conscendimus?'
Stabat etiamdum otiosus locator ille. 'Quid tibi'
inquam 'in animo est? Cur non hinc fugimus? An
ire ne nunc quidem paratus es?' 'Non sum,' inquit
'nisi universam summam reddideris.' 'Et quantum 280
tandem poscis?' inquam. Poscit impudentissime
quantum libitum erat, et quantum poscere conveniebat
impudentissimum latronem. 'Duc igitur' inquam
'ita ut recepisti me Parisios, atque illic ratione inita
quod tuum erit accipies.' At ille 'Quid' inquit 'mihi 285
Parisiis des, qui hic etiam mecum pugnas?' Sapiebat,
non passus est se e suo latrocinio extrahi; nam a me
quidem ista fingebantur, quippe cui nihil minus fuerit
in animo quam cum carnificibus illis itineri me committere.
Paulisper rixatus, cum ille nihil se commoveret, 290
ad sacrum me ire fingo; verum recta transmisso
flumine Parisios peto, nec prius latronis sicam timere
desivimus, quam Dionysius nos moenibus suis exciperet.
Postridie Calendas Februarias Lutetiam pervenimus,
itinere vexati, exhausti pecuniis. 295




X. ERASMUS RENDERS ACCOUNT OF HIMSELF TO COLET

ERASMUS IOANNI COLETO SUO S.P.D.

Si vel amicitia nostra, doctissime Colete, vulgaribus
causis coiisset, vel tui mores quicquam unquam vulgi
sapuisse visi essent, vererer equidem nonnihil, ne ea
tam longa tamque diuturna locorum ac temporum
seiunctione, si non interisset, certe refrixisset. Nunc 5
quoniam te mihi doctrinae cuiusdam singularis admiratio
amorque pietatis, me tibi spes fortasse nonnulla
vel opinio potius harum rerum conciliavit, non puto
metuendum esse, quod vulgo videmus accidere, ne
ideo desierim esse in animo quod absim ab oculis. 10
Quod autem compluribus iam annis nihil a Coleto
redditur literarum, vel occupationes tuas, vel quod
certum non scires ubi locorum agerem, denique quidvis
potius in causa fuisse mihi persuaserim quam oblivionem
amiculi. Sed ut de silentio nec debeo nec 15
velim expostulare tecum, ita maiorem in modum te
oro obsecroque ut posthac tantillum otii suffureris
studiis negotiisque tuis, quo me nonnunquam literis
tuis compelles. Miror nihil dum tuarum commentationum
in Paulum atque in Evangelia prodiisse in 20
lucem. Equidem non ignoro tuam modestiam; verum
ista quoque tibi aliquando vincenda et publicae utilitatis
respectu excutienda. De Doctoris titulo ac Decanatus
honore neque non aliis quibusdam ornamentis
quae tuis virtutibus ultro delata esse audio, non tam 25
tibi gratulor, quem certo scio nihil inde sibi praeter
laborem vindicaturum, quam iis quibus tu ista gesturus
es, quam ipsis honoribus, qui tum demum hoc nomine
digni videntur, cum inciderint in promerentem neque
tamen ambientem. 30

Dici non queat, optime Colete, quam velis equisque
properem ad sacras literas, quam omnia mihi fastidio
sint quae illinc aut avocant aut etiam remorantur.
Sed fortunae iniquitas, quae me perpetuo eodem aspicit
vultu, fuit in causa quo minus me quiverim ab his 35
tricis expedire. Hoc itaque animo me in Galliam
recepi, ut eas si nequeam absolvere, certe quocunque
modo abiiciam. Deinde liber ac toto pectore divinas
literas aggrediar, in his reliquam omnem aetatem
insumpturus. Quanquam ante triennium ausus sum 40
nescio quid in epistolam Pauli ad Romanos, absolvique
uno quasi impetu quatuor volumina; progressurus,
ni me quaedam avocassent: quorum illud praecipuum,
quod passim Graeca desiderarem. Itaque iam
triennium ferme literae Graecae me totum possident, 45
neque mihi videor operam omnino lusisse. Coeperam
et Hebraicas attingere, verum peregrinitate sermonis
deterritus, simul quod nec aetas nec ingenium hominis
pluribus rebus pariter sufficit, destiti. Origenis
operum bonam partem evolvi; quo praeceptore mihi 50
videor non nullum fecisse operae pretium. Aperit
enim quasi fontes quosdam et rationes indicat artis
theologicae.

Mitto ad te munusculum literarium, Lucubratiunculas
aliquot meas; in quibus est et concertatio 55
illa De reformidatione Christi, qua quondam in Anglia
sumus conflictati; quanquam adeo mutata ut vix
agnoscas. Praeterea, quae tu responderas quaeque ipse
rettuleram, non quibant inveniri. Enchiridion non ad
ostentationem ingenii aut eloquentiae conscripsi, verum 60
ad hoc solum, ut mederer errori vulgo religionem constituentium
in caerimoniis et observationibus rerum
corporalium, ea quae ad pietatem pertinent, mire neglegentium.
Conatus autem sum velut artificium quoddam
pietatis tradere, more eorum qui de disciplinis 65
certas rationes conscripsere; reliqua omnia paene alieno
scripsi stomacho: quod laboris datum est animo Batti
mei et affectibus Annae Principis Verianae. A
Panegyrico sic abhorrebam, ut non meminerim quicquam
fecisse me magis reluctante animo. Videbam enim 70
genus hoc citra adulationem tractari non posse. Ego
tamen novo sum usus artificio, ut et in adulando sim
liberrimus et in libertate adulantissimus.

Si quid tuarum lucubrationum voles excudi formulis,
exemplar tantum mittito; reliquum a me curabitur, 75
ut emendatissime excudatur. Et scripsi nuper, et
meministi opinor, de centum Adagiorum libris nostro
sumptu in Angliam transmissis, idque ante triennium.
Scripserat mihi Grocinus se summa fide summaque
diligentia curaturum ut ex animi mei sententia distraherentur. 80
Neque dubito quin promissa praestiterit, ut
est vir omnium quos alit Britannia integerrimus optimusque.
Dignaberis igitur et ipse hac in re operam
tuam mihi commodare, admonendo atque exstimulando
eos per quos putabis negotium oportere confici. 85
Neque enim dubitandum quin tanto spatio divenditi
sint libri, et necesse est pecuniam ad aliquos pervenisse;
quae mihi in praesenti sic usui futura est ut
nunquam aeque. Quavis enim ratione mihi est elaborandum
ut menses aliquot totus mihi vivam, quo me 90
aliquando ab iis extricem quae in literis profanis
institui; id quod hac hieme sperabam futurum, nisi
me tam multae spes elusissent. Neque admodum
magna pecunia redimi poterit haec libertas, nimirum
paucorum mensium. 95

Quare te obsecro ut me ad sacra studia vehementer
anhelantem, quoad potes, adiuves, atque ab iis literis,
quae mihi iam dulces esse desierunt, asseras. Non
mihi rogandus est Comes meus, Guilielmus Montioius;
tamen neque ab re neque absurde facturus videatur, si 100
sua benignitate nonnihil adiuverit me, vel quod sic
semper favit studiis meis, vel quod argumentum est
ipso auctore susceptum ipsiusque inscriptum nomini,
nempe Adagiorum. Poenitet enim prioris editionis,
vel quod typographorum culpa sic est mendosa, ut 105
studio depravata videatur; vel quod instigantibus quibusdam
praecipitavi opus, quod mihi nunc demum
ieiunum atque inops videri coepit, posteaquam Graecos
evolvi auctores. Decretum est igitur altera editione
et meam et chalcographorum culpam sarcire, simulque 110
studiosis utilissimo argumento consulere. Quanquam
autem interim rem tracto fortassis humiliorem, tamen
dum in Graecorum hortis versor, multa obiter decerpo,
in posterum usui futura etiam sacris in literis. Nam
hoc unum expertus video, nullis in literis nos esse 115
aliquid sine Graecitate. Aliud enim est coniicere,
aliud iudicare, aliud tuis, aliud alienis oculis credere.
En quo crevit epistola: verum sic loquacem amor, non
vitium, facit. Vale, doctissime atque optime Colete.

Sixtino nostro quid acciderit cupio cognoscere; tum 120
quid rerum agat dominus Prior Richardus Charnocus,
animus tuus. Quo certius ad me perferantur ea
quae scripturus missurusve es, iubebis reddi magistro
Christophoro Fischero tui amantissimo, omniumque
literatorum fautori summo, in cuius familia diversor. 125

Lutetiae. ANNO M.D.IIII.




XI. A VISIT TO LAMBETH

Annis aliquot ante quam Italiam adii, exercendae
Graecitatis causa, quando non erat praeceptorum copia,
verteram Hecubam Euripidis, tum agens Lovanii. Ad
id audendum provocarat F. Philelphus, qui primam
eius fabulae scenam vertit in oratione quadam funebri, 5
parum ut tum mihi visum est feliciter. Porro cum
stimulos adderet tum hospes meus Ioannes Paludanus,
eius Academiae rhetor, vir si quis alius exacto iudicio,
perrexi quo coeperam. Deinde ubi literis ac montibus,
quod aiunt, aureis amicorum pellectus redieram in 10
Angliam, addidi praefationem et carmen iambicum
plus quam extemporarium, cum forte vacaret membrana,
atque auctoribus eruditis amicis sed praecipue
Guilhelmo Grocino, qui tum inter multos Britanniae
doctos primam laudem tenebat, obtuli libellum dicatum 15
reverendissimo praesuli Guilhelmo archiepiscopo
Cantuariensi, totius Angliae primati et eius regni
Cancellario, hoc est iudici summo. Hoc erat tum
notitiae nostrae felix auspicium. Is cum me paucis salutasset
ante prandium, hominem minime multiloquum 20
aut ambitiosum, rursus a prandio paucis confabulatus,
ut est et ipse moribus minime molestis, dimisit cum
honorario munere, quod suo more solus soli dedit, ne
vel pudore vel invidia gravaret accipientem: id actum
est Lambethae. Dum ab hoc redimus cymba vecti, 25
quemadmodum illic mos est, inter navigandum rogat
me Grocinus quantum accepissem muneris; dico summam
immensam, ludens. Cum ille rideret, quaero
causam risus, et an non crederet Praesulis animum esse
talem, qui tantum dare vellet; aut fortunam esse talem 30
ut tantam benignitatem ferre non posset; aut opus non
esse dignum aliquo magnifico munere. Tandem edito
muneris modo, cum ludens rogarem cur tantillum dedisset,
urgenti respondit, nihil horum esse, sed obstitisse
suspicionem, ne forte idem operis alibi dedicassem alteri. 35
Eam vocem admiratus, cum rogarem unde nam ea
suspicio venisset homini in mentem, ridens 'Quia sic'
inquit 'soletis vos'; significans id solere fieri a nostrae
farinae hominibus. Hic aculeus cum inhaereret animo
meo rudi talium dicterioram, simulatque me Lutetiam 40
receperam, inde petiturus Italiam, librum Badio tradidi
formulis excudendum, adiecta Iphigenia Aulidensi,
quam fusius ac liberius verteram agens in Anglia; et
cum unam duntaxat obtulissem Praesuli, utramque
dicavi eidem. Sic ultus sum Grocini dictum, cum 45
interim non haberem in animo revisere Britanniam,
nec de repetendo Archiepiscopo cogitarem: tanta tum
erat in tam tenui fortuna superbia.




XII. A LETTER TO ALDUS

ALDO MANUTIO ROMANO ERASMUS ROTERODAMUS S.P.D.

Illud apud me saepenumero optavi, doctissime Manuti,
ut quantum lucis attulisses utrique literaturae,
non solum arte tua formulisque longe nitidissimis,
verum etiam ingenio doctrinaque neutiquam triviali,
tantundem emolumenti illa tibi vicissim rettulisset. 5
Nam quantum ad famam attinet, dubium non est quin
in omnem usque posteritatem Aldus Manutius volitaturus
sit per omnium ora, quicunque literarum sacris
sunt initiati. Erit autem memoria tua, quemadmodum
nunc est fama, non illustris modo sed favorabilis 10
quoque et amanda; propterea quod (ut audio) restituendis
propagandisque bonis auctoribus das operam,
summa quidem cura, at non pari lucro, planeque Herculis
exemplo laboribus exerceris, pulcherrimis quidem
illis et immortalem gloriam allaturis aliquando, 15
verum aliis interim frugiferis magis quam tibi. Audio
Platonem Graecanicis abs te formulis excudi, quem
docti plerique iam vehementer exspectant. Quos auctores
medicinae impresseris cupio cognoscere. Atque
utinam Paulum Aeginetam nobis dones. Demiror 20
quid obstiterit quo minus Novum Testamentum iampridem
evulgaris, opus (ni me fallit coniectura) etiam
vulgo placiturum, maxime nostro, id est Theologorum,
ordini.

Mitto ad te duas Tragoedias a me versas magna quidem 25
audacia, ceterum satisne feliciter ipse iudicabis.
Tomas Linacer, Gulielmus Grocinus, Gulielmus Latimerus,
Cutbertus Tunstallus, tui quoque amici, non tantum
mei, magnopere probarunt; quos ipse nosti doctiores
esse quam ut iudicio fallantur, sinceriores quam ut 30
amico velint adulari, nisi si quid amore nostri caecutiunt;
nequo damnant conatum meum Itali quibus
adhuc ostendi. Badius impressit sibi sat feliciter, ut
scribit; nam ex animi sententia divendidit exemplaria
iam omnia. Verum non satis consultum est famae 35
meae, usque adeo mendis scatent omnia; atque offert
quidem ille operam suam ut superiorem editionem
posteriore resarciat. Sed vereor ne iuxta Sophocleum
adagium malum malo sarciat. Existimarim lucubrationes
meas immortalitate donatas, si tuis excusae formulis 40
in lucem exierint, maxime minutioribus illis
omnium nitidissimis. Ita fiet ut volumen sit perpusillum,
et exiguo sumptu res conficiatur. Quod si tibi
videbitur commodum negotium suscipere, ego exemplar
emendatum quod mitto per hunc iuvenem gratis suppeditabo, 45
nisi paucula volumina mittere volueris amicis
donanda.

Neque ego vererer rem meo sumptu meoque periculo
moliri, nisi mihi esset intra paucos menses Italia relinquenda. 50
Quare pervelim rem quamprimum absolvi.
Est autem vix decem dierum negotium. Quod si modis
omnibus postulas ut centum aut ducenta volumina ad
me recipiam, tametsi non solet mihi admodum propitius
esse Mercurius et incommodissimum erit sarcinam
transportari, tamen ne id quidem gravabor, modo tu 55
aequum praescribas pretium. Vale, doctissime Alde,
et Erasmum in eorum numero ponito qui tibi ex animo
bene cupiunt.

Si quid est in officina tua non usitatorum auctorum,
gratum facies si indicabis; nam docti illi Britanni hoc 60
mihi negotii dederunt uti pervestigarem. Si de imprimendis
Tragoediis res animo tuo non sedet omnino,
reddes exemplar huic ipsi qui attulit ad me referendum.
Bononiae. v. Cal. Novembr.

Aldo Manutio Romano, viro undecunque doctissimo. 65
Venetiis.




XIII. AN INTERVIEW WITH GRIMANI

ERASMUS ROTERODAMUS AUGUSTINO EUGUBINO, CANCELLARIO REGULARIUM SANCTI
AUGUSTINI, ORDINIS SANCTI SALVATORIS S.

Et animum istum et fortunam gratulor, Augustine
doctissime, non tibi modo sed et sacrarum literarum
studiosis. Quos oportet omnes, si grati esse volunt,
bene precari manibus incomparabilis viri Dominici
Grymani, qui pulcherrimum hoc propositum et animo 5
concepit et constanter perfecit, ut bibliothecam optimis
quibusque libris diversarum linguarum instructam non
mediocribus impendiis pararit, suique monumentum
reliquerit: qui non video quo speciosiore titulo
memoriam suae gentis posteritati valuerit commendare. 10
Cum agerem Romae, semel atque iterum ab
illo ad colloquium invitatus, ut tum abhorrebam a
cultu magnatum, tandem illius palatium adii, pudore
magis quam ex animo. Nec in area nec in vestibulo
ulla hominis musca apparebat. Erat tum tempus 15
pomeridianum. Equum tradidi famulo et ascendi
solus. Venio ad primum atrium, neminem video: ad
secundum ac tertium, tantundem: nullum ostium
occlusum repperi. Mecum demirans solitudinem, ad
extremum venio: illic unum tantum reperio, Graeculum 20
ut opinor medicum, tonso capite, custodem
ostii patentis. Rogo quid ageret Cardinalis. Ait
intus cum aliquot generosis confabulari. Cum nihil
adderem, rogat quid vellem. 'Salutare,' inquam, 'si
commodum esset. Nunc quia non vacat, alias 25
revisam.' Dum abiturus paulisper per fenestram
loci situm prospicio, redit ad me Graecus, percontans
num quid velim renuntiari Cardinali. 'Nihil' inquam
'opus interpellare illius colloquium, sed brevi rediturus
sum.' Tandem sciscitanti nomen edo. Eo audito, 30
me non sentiente se proripuit intro, moxque egressus
iubet ne quo abeam, ac protinus accersor. Venientem
excipit non ut cardinalis--et talis cardinalis--extremae
sortis homunculum, sed ut collegam. Posita est sella,
collocuti sumus plus quam duas horas, nec interim 35
licuit manum admovere pileo. Prodigiosam in tanto
rerum fastigio comitatem!

Inter plurima quae de studiis eruditissime disseruit,
satis indicans iam tum sibi fuisse in animo quod nunc
de bibliotheca factum accipio, incipit hortari me ne 40
Romam ingeniorum altricem relinquerem. Invitat
ad domus suae contubernium et fortunarum omnium
communionem, illud addens, coelum Romanum ut
humidum et calidum meo corpusculo convenire, praecipueque
eam urbis partem in qua palatium habebat, 45
olim a pontifice quodam exstructum, qui locum eum ut
omnium saluberrimum delegisset.

Post multos sermones ultro citroque habitos, accersit
nepotem suum iam tum archiepiscopum, adolescentem
divina quadam indole praeditum. Conantem 50
assurgere vetuit, 'Decet' inquiens 'discipulum coram
praeceptore stare.' Tandem ostendit bibliothecam
libris multarum linguarum refertam. Quem virum
si mihi contigisset temporius nosse, nunquam Urbem
eram relicturus; quam longe supra meritum meum 55
repperi faventem. Sed iam abire statueram, eoque res
processerat ut mihi vix integrum esset ibi manere.
Cum dixissem me accitum ab Angliae rege, desiit
urgere: tamen hoc iterum atque iterum oravit, ne
suspicarer ea quae promitteret non ex animo proficisci, 60
neve ipsum ex vulgarium aulicorum moribus aestimarem.
Aegre me dimisit a colloquio, sed cum abire
gestientem diutius remorari nollet, illud extremis verbis
a me stipulatus est, ut ipsum adhuc semel inviserem,
priusquam Urbe excederem. Non redii infelix, ne 65
hominis facundia victus mutarem sententiam. Nunquam
mihi mens aeque fuit laeva. Sed quid agas
cum urgent fata?




XIV. A CONVERSATION AT CAMBRIDGE

Venit in mentem quiddam quod ridebis, scio. Cum
inter magistros aliquot proponerem de hypodidascalo,
quidam non infimae opinionis subridens, 'Quis' inquit
'sustineat in ea schola vitam agere inter pueros, qui
possit ubivis quomodocunque vivere?' Respondi modestius, 5
hoc munus mihi videri vel in primis honestum,
bonis moribus ac literis instituere iuventutem,
neque Christum eam aetatem contempsisse, et in nullam
rectius collocari beneficium, et nusquam exspectari
fructum uberiorem, utpote cum illa sit seges ac silva 10
reipublicae. Addidi, si qui sint homines vere pii, eos
in hac esse sententia ut putent sese nullo officio magis
demereri Deum quam si pueros trahant ad Christum.
Atque is corrugato naso subsannans, 'Si quis' inquit
'velit omnino servire Christo, ingrediatur monasterium 15
ac religionem.' Respondi Paulum in caritatis officiis
ponere veram religionem; caritatem autem in hoc esse,
ut proximis quam maxime prosimus. Reiecit hoc tanquam
imperite dictum. 'Ecce,' inquit, 'nos reliquimus
omnia; in hoc est perfectio.' 'Non reliquit' inquam 20
'omnia qui, cum possit plurimis prodesse labore suo,
detrectat officium quod humilius habeatur.' Atque ita,
ne lis oreretur, hominem dimisi. Vale.

Cantabrigiae postridie Simonis et Iudae.




XV. AN ENCOUNTER WITH CANOSSA

ERASMUS ROTERODAMUS GERMANO BRIXIO S.

Decrevisti, ut video, Canossae nomen immortalitati
consecrare. Ante complures annos novi hominem
in Anglia, sed ignotum notus. Rumor erat tum
illuc venisse legatum Pontificium Cardinalem, sed
cultu profano. Invitarat me Andreas Ammonius ad 5
prandium. Veni nihil suspicans insidiarum; amabam
enim hominem familiariter. Apud eum repperi quendam
veste oblonga, sed capillis in reticulum collectis,
unico tantum famulo. Multa fabulatus sum cum
Andrea, nihil omnino suspicans de Canossa. Admirabar 10
tamen hominis militarem ferociam, itaque
Graece percontatus sum Andream quisnam adesset.
Is respondit, 'Negotiator quidam egregius.' Atque
ego contra, 'Talis quidem videtur,' et persuasus esse
negotiatorem plane neglexi hominem. Accubitum 15
est. Canossa praesedit, ego proximus. Toto convivio
cum Andrea familiariter ex more fabulas miscui, non
dissimulans negotiatoris contemptum. Tandem percontatus
sum Andream num verus esset rumor venisse
legatum qui iussu Leonis decimi dissidium inter 20
Galliarum et Angliae reges componeret; annuebat.
'Summus' inquam 'Pontifex non eget meis consiliis;
si tamen hic me adhibuisset, aliud suasissem.' 'Quid?'
inquit Ammonius. 'Non expediebat' inquam 'fieri
mentionem pacis.' 'Quamobrem?' 'Quoniam pax' 25
inquam 'subito coiri non potest. Atque interea dum
monarchae tractant de conditionibus, milites ad odorem
pacis peiora moliuntur quam in bello. Per indutias
autem subito cohibentur militum manus. Indutias
autem praescriberem trium annorum, quo liceret 30
commode de duraturi foederis legibus dispicere.' Approbavit
Andreas et 'Hoc,' inquit, 'opinor, agit hic
legatus.'

His ita dissertis redii ad id quod Ammonius non
responderat liquido. 'Estne' inquam 'cardinalis?' 35
'Unde' inquit 'tibi istuc in mentem venit?' 'Quoniam'
inquam 'hoc narrant Itali.' 'Et illi' inquit
'unde norunt?' 'Hic' inquam 'te novi. Si post
annos aliquot te videam in Brabantia, quaeras unde te
agnoscerem?' Subriserunt inter sese, me ne tantulum 40
quidem etiam suspicante. Mox urgebam num revera
esset cardinalis. Tergiversatus est Ammonius. Tandem
'Est' inquit 'animo cardinalitio.' Hic ego suaviter
arridens 'Istuc aliquid est,' inquam 'gerere animum
cardinalitium.' 45

Haec aliaque multa Canossa audivit tacitus. Tandem
dixit nescio quid Italice. Mox admiscuit voces
Latinas, sed sic ut posses negotiatorem ingeniosum
agnoscere. Cum nihil responderem, ad me versus dixit:
'Demiror te in hac barbara natione velle vivere, 50
nisi forte hic mavis esse solus quam Romae primus.'
Hanc argutiam demiratus in negotiatore, respondi me
vivere in ea regione quae plurimos haberet insigniter
doctos, inter quos mihi satis esset ultimum tenere
locum, cum Romae nullo in numero futurus essem. 55
Haec aliaque dixi, nonnihil iratus negotiatori. Puto
mihi tunc genium aliquem bonum adfuisse; alioqui in
summum discrimen me pertraxerat Ammonius, qui
non ignorabat quanta libertate soleam apud amicos
effutire quicquid in buccam venerit. 60

Surreximus. Andreas et ego diutius ambulavimus
in horto qui aedes dirimit, ac post diutinam confabulationem
officii causa produxit ad ostium terrestre
(nam ea pars domus in qua pransi fueramus, spectat
flumen Thamisin); malebam enim redire pedibus 65
quam cymba. Post aliquot dies cum redissemus in colloquium,
aperit Andreas fabulae scenam, ac mecum
sedulo agit ut Canossam comiter in Italiam, plurima
testificans quam ille de me magnifice tum loqueretur
tum sentiret. Sed surdo canebat fabulam. At interim 70
parum amice factum est ab Ammonio, qui non
ignorabat linguae meae loquacitatem. Poteram aliquid
vel in Pontificem vel in legatum effutire, quod
mihi post fraudi fuisset.




XVI. ERASMUS' APOLOGIA PRO VITA SUA

REVERENDO PATRI SERVATIO ERASMUS S.P.

Humanissime pater, literae tuae per plurimorum
iactatae manus tandem ad me quoque pervenerunt
iam Angliam egressum; quae mihi sane voluptatem
incredibilem attulerunt, quod veterem illum tuum in
me animum adhuc spirant. Paucis autem respondeo, 5
utpote ex itinere iam scribens, et ad ea potissimum
quae tu scribis ad rem maxime pertinere. Tam varia
est hominum sententia, et suus cuique avium cantus,
ut omnibus satisfieri non possit. Ego certe hoc sum
animo, ut quod sit factu optimum sequi velim; testis 10
est mihi Deus. Nam si quid olim iuveniliter sensi, id
partim aetas, partim rerum correxit usus. Nunquam
mihi fuit consilium vel vitae genus vel cultum mutare,
non quod probarem, sed ne cui scandalo essem. Scis
enim me ad id vitae genus tutorum pertinacia et aliorum 15
improbis hortatibus adactum esse magis quam
inductum; tum Cornelii Woerdeni conviciis et pudore
quodam puerili fuisse retentum, cum intellegerem mihi
hoc vitae genus haudquaquam aptum esse; nam non
omnibus congruunt omnia. Ieiuniorum semper impatiens 20
fui, idque peculiari quadam corporis ratione.
Semel excitatus e somno nunquam potui redormiscere
nisi post horas aliquot. Ad literas tantum rapiebatur
animus, quarum istic nullus usus, adeo ut non
dubitem quin si in liberum aliquod vitae genus incidissem, 25
non solum inter felices verum etiam inter
bonos potuissem numerari.

Itaque cum intellegerem me nequaquam esse idoneum
isti generi vitae, et coactum non sponte suscepisse,
tamen quia receptum est publica nostri seculi opinione 30
piaculum esse a semel suscepto vitae genere desciscere,
decreveram et hanc infelicitatis meae partem fortiter
perpeti. Scis enim me multis in rebus infortunatum
esse. At hoc unum ceteris omnibus gravius semper
duxi, quod in huiusmodi vitae genus detrusus essem, a 35
quo cum animo tum corpore essem alienissimus: animo,
quod a caerimoniis abhorrerem et libertatis amans
essem; corpore, quod etiamsi maxime placuisset vitae
institutum, corporis natura non ferebat eiusmodi
labores. At obiiciet mihi aliquis annum probationis 40
(ut vocant) et aetatem maturam. Ridiculum. Quasi
quis postulet ut puer anno decimo septimo, maxime in
literis educatus, norit se ipsum, quod magnum est etiam
in sene, aut anno uno id discere potuerit quod multi
cani nondum intellegunt. Quanquam ipse nunquam 45
probavi, et gustatum iam multo minus, sed iis quas
dixi rationibus sum irretitus; tametsi fateor eum qui
vere sit bonus, in quovis vitae genere bene victurum.
Neque diffiteor me ad magna vitia fuisse propensum,
non tamen usque adeo corrupta natura quin si commodus 50
accessisset gubernator et vere Christianus, potuissem
ad bonam duci frugem.

Hoc igitur interim spectavi, in quo vitae genere
minime malus essem, atque id sane me assecutum puto.
Vixi interim inter sobrios, vixi in studiis literarum, 55
quae me a multis vitiis avocaverunt. Licuit consuetudinem
habere cum viris vere Christum sapientibus,
quorum colloquio factus sum melior. Nihil enim iam
iacto de libris meis, quos fortasse vos contemnitis. At
multi fatentur se redditos eorum lectione non solum 60
eruditiores verum etiam meliores. Pecuniae studium
nunquam me attigit. Famae gloria nec tantillum
tangor. Voluptatibus, etsi quondam fui inclinatus,
nunquam servivi. Crapulam et ebrietatem semper
horrui fugique. Quoties autem cogitabam de repetendo 65
vestro contubernio, succurrebat invidia multorum,
contemptus omnium, colloquia quam frigida, quam
inepta, quam non sapientia Christum, convivia quam
laica; denique tota vitae ratio, cui si detraxeris caerimonias,
non video quid relinquas expetendum. Postremo 70
succurrebat corporis imbecillitas, quae iam aetate
et morbis ac laboribus aucta est; quae facit ut nec
vobis satisfacturus essem et me ipsum occiderem. Iam
annis aliquot obnoxius sum calculo, gravi sane malo et
capitali. Iam annis aliquot nihil bibo nisi vinum, neque 75
quodvis vinum, idque cogente morbo. Non fero quemvis
cibum, nec coelum quidem quodlibet. Nam morbus hic
facile recurrens maximam postulat vitae moderationem;
et novi coelum Hollandicum, novi victus vestri rationem,
ut de moribus nihil dicam. Itaque si redissem, 80
nihil aliud fuissem assecutus nisi quod vobis molestiam
attulissem et mihi mortem.

Sed tu forsitan bonam felicitatis partem existimes
inter confratres emori. At fallit et imponit ista persuasio
non solum tibi verum etiam propemodum 85
universis. In loco, in cultu, in victu, in caerimoniolis
quibusdam Christum et pietatem collocamus. Actum
putamus de illo qui vestem albam commutarit in
nigram, aut qui cucullum pileo verterit, qui locum
subinde mutet. Ausim illud dicere, magnam Christianae 90
pietatis perniciem ex istis quas vocant religionibus
exortam esse, tametsi pio fortassis studio primum
inductae sunt. Deinde paulatim creverunt et in sex
milia discriminum sese sparserunt. Accessit summorum
pontificum auctoritas nimium ad multa facilis 95
et indulgens. Quid enim laxis istis religionibus conspurcatius
aut magis impium? Quanto magis est e
Christi sententia totum orbem Christianum unam
domum et velut unum habere monasterium, omnes
concanonicos et confratres putare; baptismi sacramentum 100
summam religionem ducere, neque spectare ubi
vivas sed quam bene vivas. Vis me sedem stabilem
figere, quod ipsa etiam suadet senectus. At laudatur
Solonis, Pythagorae Platonisque peregrinatio. Vagabantur
et Apostoli, praecipue Paulus. Divus Hieronymus 105
etiam monachus nunc Romae est, nunc in Syria,
nunc in Antiochia, nunc alibi atque alibi; et canus
etiam sacras persequitur literas.

At non sum cum hoc conferendus, fateor; sed
tamen nunquam mutavi locum, nisi vel peste cogente, 110
vel studii causa vel valetudinis, et ubicunque vixi
(dicam enim de me ipso fortassis arrogantius, sed
tamen vere), probatus sum a probatissimis et laudatus
a laudatissimis. Nec ulla est regio, nec Hispania, nec
Italia, nec Germania, nec Gallia, nec Anglia, nec Scotia, 115
quae me ad suum non invitet hospitium. Et si non
probor ab omnibus (quod nec studeo), certe primis
omnium placeo. Romae nullus erat Cardinalis qui
me non tanquam fratrem acciperet, cum ipse nihil tale
ambirem; praecipue vero Cardinalis Grimanus, et hic 120
ipse qui nunc Pontifex Maximus est, ut ne dicam de
episcopis, archidiaconis et viris eruditis. Atque hic
honos non tribuebatur opibus, quas etiam nunc non
habeo nec desidero; non ambitioni, a qua semper fui
alienissimus; sed literis duntaxat, quas nostrates 125
rident, Itali adorant. In Anglia nullus est episcopus
qui non gaudeat a me salutari, qui non cupiat me
convivam, qui nolit domesticum. Rex ipse paulo ante
patris obitum, cum essem in Italia, scripsit ad me
suapte manu literas amantissimas, nunc quoque saepe 130
sic de me loquitur ut nemo honorificentius, nemo
amantius; et quoties eum saluto, blandissime complectitur
et oculis amicissimis obtuetur, ut intellegas
eum non minus bene de me sentire quam loqui. Et
saepe mandavit suo eleemosynario ut mihi de sacerdotio 135
prospiceret. Regina conata est me sibi praeceptorem
adsciscere. Nemo est qui nesciat me si vel paucos
menses velim in aula regis vivere, quantum libeat
sacerdotiorum mihi accumulaturum; sed ego huic otio
meo et studiorum laboribus omnia posthabeo. Cantuariensis 140
Archiepiscopus, totius Angliae primas et regni
huius Cancellarius, vir doctus et probus, me sic amplectitur
ut, si pater esset aut frater, non posset amantius.
Et ut intellegas hoc eum ex animo facere, dedit mihi
sacerdotium centum ferme nobilium, quod postea volente 145
me in pensionem centum coronatorum mutavit,
ex mea resignatione; ad haec dedit dono supra quadringentos
nobiles his pauculis annis, idque nihil
unquam petenti. Dedit uno die nobiles centum et
quinquaginta. Ab aliis episcopis supra centum nobiles 150
accepi gratuita liberalitate oblatos. Dominus Montioius,
huius regni baro, quondam meus discipulus, dat
annue mihi pensionem centum coronatorum. Rex et
Episcopus Lincolniensis, qui nunc per regem omnia
potest, magnifice multa promittunt. Sunt hic duae 155
universitates, Oxonia et Cantabrigia, quarum utraque
ambit habere me; nam Cantabrigiae menses complures
docui Graecas et sacras literas, sed gratis, et ita facere
semper decretum est. Sunt hic collegia, in quibus
tantum est religionis, tanta vitae modestia, ut nullam 160
religionem non sis prae hac contempturus, si videas.
Est Londini dominus Ioannes Coletus, divi Pauli
Decanus, vir qui summam doctrinam cum admirabili
pietate copulavit, magnae apud omnes auctoritatis. Is
me sic amat, id quod sciunt omnes, ut cum nemine 165
vivat libentius quam mecum; ut omittam alios innumeros,
ne sim bis molestus et iactantia et loquacitate.

Iam ut de operibus meis dicam aliquid, Enchiridion
opinor te legisse, quo non pauci fatentur sese ad pietatis
studium inflammatos; nihil mihi arrogo, sed gratulor 170
Christo, si quid boni per me contigit illius dono. Adagiorum
opus ab Aldo impressum an videris nescio.
Est quidem profanum, sed ad omnem doctrinam utilissimum;
mihi certe inaestimabilibus constitit laboribus
ac vigiliis. Edidi opus De rerum verborumque copia, 175
quod inscripsi Coleto meo, opus utilissimum contionaturis;
at ista contemnunt ii qui omnes bonas contemnunt
literas. His duobus annis praeter alia multa castigavi
divi Hieronymi Epistolas; adulterina et subditicia
obelis iugulavi, obscura scholiis illustravi. Ex Graecorum 180
et antiquorum codicum collatione castigavi totum
Novum Testamentum, et supra mille loca annotavi
non sine fructu theologorum. Commentarios in Epistolas
Pauli incepi, quos absolvam, ubi haec edidero.
Nam mihi decretum est in sacris immori literis. In 185
hisce rebus colloco otium meum et negotium. In his
magni viri dicunt me valere quod alii non valeant;
in vestro vitae genere nihil valiturus sum. Cum multis
doctis et gravibus viris habui consuetudinem, et hic
et in Italia et in Gallia, sed neminem adhuc repperi 190
qui mihi consuluerit ut ad vos me recipiam, aut qui
hoc iudicaverit melius. Quin et ipse felicis memoriae
dominus Nicolaus Wernerus, qui te praecessit, semper
hoc mihi solitus erat dissuadere, suadens ut alicui
episcopo me potius adiungerem, addens se nosse et 195
animum meum et suorum fraterculorum mores; nam
iis utebatur verbis lingua vernacula. Et in hoc vitae
genere in quo sum, video quae fugiam, sed quid potius
sequar non video.

Nunc restat ut de ornatu quoque tibi satisfaciam. 200
Semper antehac usus sum cultu canonicorum, et ab
Episcopo Traiectino, cum essem Lovanii, impetravi ut
sine scrupulo uterer scapulari lineo pro veste linea
integra, et capitio nigro pro pallio nigro, iuxta morem
Lutetiorum. Cum autem adirem Italiam videremque 205
toto itinere canonicos nigra veste uti cum scapulari, ne
quid offenderem novitate cultus, veste nigra illic uti
coepi cum scapulari. Postea pestis orta est Bononiae,
et illic qui curant peste laborantes linteum album
ex humero pendens ex more gestant; hi congressus 210
hominum fugitant. Itaque cum die quodam doctum
amicum viserem, quidam nebulones eductis gladiis
parabant me invadere, et fecissent, ni matrona quaedam
admonuisset ecclesiasticum me esse. Altero item die
cum Thesaurarii filios adirem, undique cum fustibus 215
in me concurrerunt, et pessimis clamoribus adorti sunt.
Itaque a bonis viris admonitus occultavi scapulare, et
impetravi veniam a Pontifice Iulio secundo ut ornatu
religionis uterer aut non uterer, ut mihi visum esset,
modo haberem vestem sacerdotalem; et si quid ante 220
peccatum esset ea in re, iis literis id totum condonavit.
In Italia ergo perseveravi in veste sacerdotali, ne
mutatio esset alicui scandalo. Postquam autem in
Angliam redii, decrevi meo solito uti ornatu, et domum
accersito amico quodam primae laudis et in vita et in 225
doctrina, ostendi cultum quo uti statuissem. Rogavi
an in Anglia conveniret. Probavit, atque ita in publicum
prodii. Statim admonitus sum ab aliis amicis
eum cultum in Anglia ferri non posse, ut celarem
potius. Celavi; et quoniam non potest ita celari quin 230
aliquando deprehensus scandalum pariat, reposui in
scrinium et vetere summi Pontificis auctoritate sum
usus usque adhuc. Excommunicant Pontificiae leges
eum qui religionis habitum abiecerit, quo liberius inter
seculares versetur. Ego coactus deposui in Italia, 235
ne occiderer; deinde coactus deposui in Anglia, quia
tolerari non poterat, cum ipse multo maluerim uti.
At nunc denuo recipere plus gigneret scandali quam
mutatio ipsa gignebat.

Habes universam vitae meae rationem, habes meum 240
consilium. Cupio et hoc vitae genus mutare, si quod
videro melius. Sed in Hollandia quid agam non video.
Scio non conventurum cum coelo neque cum
victu; omnium oculos in me excitabo. Redibo senex
et canus, qui iuvenis exivi, redibo valetudinarius; 245
exponar contemptui etiam infimorum, solitus et a maximis
honorari. Studia mea compotationibus permutabo.
Nam quod polliceris officium tuum in quaerenda sede,
ubi cum maximo, ut scribis, vivam emolumento; quid
sit, non possum coniectare, nisi forte collocabis me 250
apud monachas aliquas, ut serviam mulieribus, qui
nec archiepiscopis nec regibus unquam servire volui.
Emolumentum nihil moror; neque enim studeo ditescere,
modo tantum sit fortunae ut valetudini et otio
literarum suppetat, et vivam nulli gravis. Atque 255
utinam liceat hisce de rebus coram inter nos commentari;
nam literis nec satis commode nec satis tuto
licet. Tuae enim quanquam per certissimos missae sic
tamen aberrarant, ut nisi ipse casu me in arcem hanc
contulissem, nunquam fuerim visurus; et accepi iam a 260
compluribus ante inspectas. Quare ne quid scripseris
arcani, ni certo cognoveris ubi locorum sim et nuntium
nactus sis fidissimum. Peto nunc Germaniam, id
est Basileam, editurus lucubrationes meas, hac hieme
fortassis futurus Romae. In reditu dabo operam ut 265
pariter colloquamur alicubi. Sed nunc aestas ferme
praeteriit et longum est iter. Literas tuas tertio a
Pascha die scriptas accepi Nonis Iuliis. Rogo ut
salutem meam tuis piis votis Christo commendare ne
neglegas. Cui si certo scirem rectius fore consultum, 270


 


Back to Full Books