The Principal Navigations, Voyages, Traffiques, and Discoveries
by
Richard Hakluyt
Part 1 out of 4
Produced by Karl Hagen, Juliet Sutherland,
and the Online Distributed Proofreading team.
** Transcriber's Notes **
The printed edition from which this e-text has been produced retains the
spelling and abreviations of Hakluyt's 16th-century original. In this
version, the spelling has been retained, but the following manuscript
abbreviations have been silently expanded:
- vowels with macrons = vowel + 'n' or 'm'
- q; = -que (in the Latin)
- y[e] = the; y[t] = that; w[t] = with
This edition contains footnotes and two types of sidenotes. Most footnotes
are added by the editor. They follow modern (19th-century) spelling
conventions. Those that don't are Hakluyt's (and are not always
systematically marked as such by the editor). The sidenotes are Hakluyt's
own. Summarizing sidenotes are labelled [Sidenote: ] and placed before the
sentence to which they apply. Sidenotes that are keyed with a symbol are
labeled [Marginal note: ] and placed at the point of the symbol, except in
poetry, where they are moved to the nearest convenient break in the text.
** End Transcriber's Notes **
THE PRINCIPAL
Navigations, Voyages, Traffiques,
AND
Discoveries
OF
The English Nation.
Collected by
RICHARD HAKLUYT, PREACHER,
AND
Edited by
EDMUND GOLDSMID, F.R.H.S.
VOL. II.
NORTHEASTERN EUROPE, AND ADJACENT COUNTRIES.
Part I.
TARTARY.
THE PRINCIPAL
Navigations, Voyages, Traffiques,
AND
Discoveries
OF
The English Nation.
Collected by
RICHARD HAKLUYT, PREACHER,
AND
Edited by
EDMUND GOLDSMID, F.R.H.S.
EASTERN EUROPE AND THE MUSCOVY COMPANY.
Navigations, Voyages, Traffiques, and Discoveries in EASTERN EUROPE
Part of an Epistle written by one Yuo of Narbona vnto the Archbishop of
Burdeaux, containing the confession of an Englishman as touching the
barbarous demeanour of the Tartars, which had liued long among them, and
was drawen along perforce with them in their expedition against Hungarie:
Recorded by Mathew Paris in the yere of your Lord 1243.
The Lord therefore being prouoked to indignation, by reason of this and
other sinnes committed among vs Christians, is become, as it were, a
destroying enemie, and a dreadful auenger. This I may iustly affirme to be
true, because an huge nation, and a barbarous and inhumane people, whose
law is lawlesse, whose wrath is furious, euen the rod of Gods anger,
ouerrunneth, and vtterly wasteth infinite countreyes, cruelly abolishing
all things where they come, with fire and sword. And this present Summer,
the foresayd nation, being called Tartars, departing out of Hungarie, which
they had surprised by treason, layd siege vnto the very same towne, wherein
I my selfe abode, with many thousands of souldiers: neither were in the
sayd towne on our part aboue 50. men of warre, whom, together with 20.
cros-bowes, the captaine had left in garrison. All these, out of certeine
high places, beholding the enemies vaste armie, and abhorring the beastly
crueltie of Antichrist his complices, signified foorthwith vnto their
gouernour, the hideous lamentations of his Christian subiects, who suddenly
being surprised in all the prouince adioyning, without any difference or
respect of condition, fortune, sexe, or age, were by manifolde cruelties,
all of them destroyed with whose carkeises, the Tartarian chieftains, and
their brutish and sauage followers, glutting themselues, as with delicious
cates, left nothing for vultures but the bare bones. And a strange thing it
is to consider, that the greedie and rauenous vultures disdeined to praye
vpon any of the reliques, which remained. Olde, and deformed women they
gaue, as it were for dayly sustenance, vnto their Canibals; the beautifull
deuoured they not, but smothered them lamenting and scritching, with forced
and vnnaturall rauishments. Like barbarous miscreants, they quelled virgins
vnto death, and cutting off their tender paps to present for deinties vnto
their magistrates, they engorged themselues with their bodies.
Howbeit, their spials in the meane time discrying from the top of an highe
mountaine the Duke of Austria, the king of Bohemia, the Patriarch of
Aquileia, the Duke of Carinthia, and (as some report) the Earle of Baden,
with a mightie power, and in battell aray, approching towards them, that
accursed crew immediately vanished, and all those Tartarian vagabonds
retired themselues into the distressed and vanquished land of Hungarie who
as they came suddenly, so they departed also on the sudden which their
celeritie caused all men to stand in horrour and astonishment of them. But
of the sayd fugitiues the prince of Dalmatia tooke eight, one of which
number the Duke of Austria knew to be an English man, who was perpetually
banished out of the Realme of England, in regard of certaine notorious
crimes by him committed. This fellow, on the behalfe of the most
tyrannicall king of the Tartars, had bene twise, as a messenger and
interpreter, with the king of Hungarie, menacing and plainely foretelling
those mischiefes which afterward happened, vnlesse he would submit himselfe
and his kingdome vnto the Tartars yoke. Well, being allured by our Princes
to confesse the trueth, he made such oathes and protestations, as (I
thinke) the deuill himselfe would haue beene trusted for. First therefore
he reported of himselfe, that presently after the time of his banishment,
namely about the 30. yere of his age, hauing lost all that he had in the
citie of Acon at Dice, euen in the midst of Winter, being compelled by
ignominious hunger, wearing nothing about him but a shirt of sacke, a paire
of shooes, and a haire cappe onely, being shauen like a foole, and vttering
an vncoth noise as if he had bene dumbe, he tooke his iourney, and and so
traueiling many countreyes, and finding in diuers places friendly
entertainment, he prolonged his life in this maner for a season, albeit
euery day by rashnesse of speech, and inconstancie of heart, he endangered
himselfe to the deuill. At length, by reason of extreame trauaile, and
continuall change of aire and of meats in Caldea, he fell into a greuious
sicknesse, insomuch that he was wearie of his life. Not being able
therefore to go forward or backeward, and staying there a while to refreshe
himselfe, he began (being somewhat learned) to commend to writing those
wordes which hee heard spoken, and within a short space, so aptly to
pronounce, and to vtter them himselfe, that he was reputed for a natiue
member of that countrey: and by the same dexteritie he attained to manie
languages. This man the Tartars hauing intelligence of by their spies, drew
him perforce into their societie and being admonished by an oracle or
vision, to challenge dominion ouer the whole earth, they allured him by
many rewards to their faithfull seruice, by reason that they wanted
interpreters. But concerning their maners and superstitions, of the
disposition and stature of their bodies, of their countrey and maner of
fighting &c, he protested the particulars following to be true: namely,
that they were aboue all men, couetous, hasty, deceitfull, and mercilesse:
notwithstanding, by reason of the rigour and extremitie of punishments to
be inflicted vpon them by their superiours, they are restreined from
brawlings, and from mutuall strife and contention. The ancient founders and
fathers of their tribes, they call by the name of gods, and at certaine set
times they doe celebrate solemne feasts vnto them, many of them being
particular, & but foure onely generall. They thinke that all things are
created for themselues alone. They esteeme it none offence to exercise
cruelty against rebels. They be hardie and strong in the breast, leane and
pale-faced, rough and huf-shouldered, hauing flatte and short noses, long
and sharpe chinnes, their vpper iawes are low and declining, their teeth
long and thinne, their eyebrowes extending from their fore-heads downe to
their noses, their eies inconstant and blacke, their countenances writhen
and terrible, their extreame ioynts strong with bones and sinewes, hauing
thicke and great thighes, and short legs, and yet being equall vnto vs in
stature: for that length which is wanting in their legs is supplied in the
vpper parts of their bodies. Their countrey in olde time was a land vtterly
desert and waste, situated far beyond Chaldea, from whence they haue
expelled Lions, Beares, & such like vntamed beasts with their bowes, and
other engines. Of the hides of beasts being tanned, they vse to shape for
themselues light, but yet impenetrable armour. They ride fast bound to
their horses, which are not very great in stature, but exceedingly strong,
and mainteined with little prouender. They vse to fight constantly and
valiantly with iauelines, maces, battle axes, and swords. But specially
they are excellent archers, and cunning warriers with their bowes. Their
backs are slightly armed, that they may not flee. They withdraw not
themselues from the combate, till they see the chiefe Standerd of their
Generall giue backe. Vanquished, they aske no fauour and vanquishing, they
shew no compassion. They all persist in their purpose of subduing the whole
world vnder their owne subiection, as if they were but one man, and yet
they are moe then millions in number. They haue 60000. Courriers, who being
sent before vpon light horses to prepare a place for the armie to incampe
in, will in the space of one night gallop three days iourney. And suddenly
diffusing themselues ouer an whole prouince, and surprising all the people
thereof vnarmed, vnprouided, dispersed, they make such horrible slaughters
that the king or prince of the land inuaded, cannot finde people sufficient
to wage battell against them, and to withstand them. They delude all people
and princes of regions in time of peace, pretending that for a cause which
indeed is no cause. Sometimes they say, that they will make a voyage to
Colen, to fetch home the three wise kings into their owne countrey;
sometimes to punish the auarice and pride of the Romans, who oppressed them
in times past, some times to conquere barbarous and Northren nations;
sometimes to moderate the furie of the Germans with their owne meeke
mildnesse; sometimes to learne warlike feats and stratagems of the French;
sometimes for the finding out of fertile ground to suffice their huge
multitudes; sometimes again in derision they say, that they intend to goe
on pilgrimage to S. Iames of Galicia. In regard of which sleights and
collusions certaine vndiscreet gouernors concluding a league with them,
haue granted them free passage thorow their territories, which leagues
notwithstanding being violated, were an occasion of ruine and destruction
vnto the foresayd gouernours, &c.
* * * * *
Libellus historicus Ioannis de Plano Carpini, qui missus est Legatus ad
Tartaros anno Domini 1246. ab Innocentio quarto Pontifice maximo. Incipit
Prologus in librum Tartarorum.
Omnibus Christi fidelibus ad quos prasens scriptum peruenerit, frater
Ioannes de Plano Carpini ordinis fratrum minorum, Apostolica sedis Legatus,
nuncius ad Tartaros et nationes alias Orientis, Dei gratiam in prasenti, et
gloriam in futuro, et de inimicis suis gloriam triumphalem. Cum ex mandato
sedis apostolica iremus ad Tartaros et nationes alias Orientis, et sciremus
Domini Papa et venerabilium Cardinalium voluntatem, eligimus prius ad
Tartaros profiscisci. Timebamus enimne per eos in proximo ecclesia Dei
periculum immineret. Et quamuis a Tartaris et alijs nationibus timeremus
occidi, vel perpetuo captiuari, vel fame, siti, algore, astu, contumelia,
et laboribus nimijs, et quasi vltra vires affligi (qua omnia multo plusquam
prius credidimus, excepta morte vel captiuitate perpetua nobis
multipliciter euenerunt) non tamen pepercimus nobis ipsis, vt voluntatem
Dei secundum Domini papa mandatum adimplere possemus, et vt proficeremus in
aliquo Christianis, vt saltem scita veraciter voluntate et intentione
ipsorum, possemus illam patefacere Christianis, ne forte subito irruentes
inuenirent eos imparatos, sicut peccatis hominum exigentibus alia vice
contigit: et fecerunt magnam stragem in populo Christiano. [Sidenote: Annus
& 4 menses & amplius.] Vnde quacunque pro vestra vtilitate vobis scribimus
ad cautelam, tanto securius credere debetis, quanto nos cuncta vel ipsi
vidimus oculis nostris, qui per annum et quatuor menses et amplius,
ambulauimus per ipsos et cum ipsis, ac fuimus, inter eos, vel audiuimus a
Christianis qui sunt inter eos captiui, et vt credimus fide dignis.
Mandatum etiam a supremo pontifice habebamus, vt cuncta, perscrutaremur et
videremus omnia diligenter. [Sidenote: Frater Benedictus Polonus comes
Ioannis de Plano Carpini.] Quod tam nos quam frater Benedictus eiusdem
ordinis qui nostra tribulationis fuit socius et interpres fecimus studiose.
De terra Tartarorum, situ, qualitate & dispositione aeris in eadem. Cap. 1.
Volentes igitur facta scribere Tartaroram, vt lectores facilius valeant
inuenire, hoc modo per capitula describemus. Primo quidem dicemus de terra.
Secundo de hominibus. Tertio de ritu. Quarto de moribus. Quinto de ipsorum
imperio. Sexto de bellis. Septimo de terris quas eorum dominio
subiugauerant. Octauo quomodo bello occurratur eisdem. De terra possumus
hoc modo tractare. In principio quidem dicemus de situ ipsius: secundo de
qualitate: tertio de dispositione aeris in eadem. Terra vero pradicta est
in ea posita parte Orientis in qua oriens sicut credimus coniungitur
Aquiloni. [Sidenote: Al. Solanganorum. Oceauns ab Aquilone.] Ab Oriente
autem est terra posita. Kyraiorum et etiam Solangorum: a meridie sunt terra
Saracenorum inter Occidentem et Meridiem Huyrorum. Ab Occidente prouincia
Naymanorum; ab Aquilone mari oceano circundatur. Hac vero in parte aliqua
est nimium montuosa, et in aliqua est campestris, sed fere tota adimxta
glarea, raro argillosa, plurimum est arenosa. In aliqua parte terne sunt
aliqua modica silua: alia vero est sine lignis omnino. Cibaria autem sua
decoquunt et sedent tam imperator quam principes et alij ad ignem factum de
boum stercoribus et equorum. Terra autem pradicta non est in parte
centesima fructuosa: nec etiam potest fructum portare nisi aquis
fluuialibus irrigetur. Sed aqua et riui ibidem sunt pauci: flumina vero
rarissima vnde ibidem villa sunt pauca; nec aliqua ciuitates excepta vna,
qua esse dicitur satis bona; [Sidenote: Syra orda, curia maior
imperatoris.] nos autem non vidimus illam, sed fuimus prope ad dimidium
diem, cum apud Syram ordam essemus, qua curia est maior imperatoris eorum.
Et licet alias infructuosa sit, quamuis non multum tamen competenter est
alendis pecoribus apta. Aer in ipsa est mirabiliter inordinatus. In media
etiam astate quando in alijs partibus solet calor maximus abundare; ibi
sunt tonitrua magna et fulgura, ex quibus homines quam plurimi occiduntur.
[Sidenote: Maxima niues in astate in Tartaria.] Cadunt etiam ibi eodem
tempore maxima niues. Ibi sunt etiam frigidissimorum ventorum tam maximes
tempestates, quod cum labore vix possunt homines aliquando equitare. Vnde
cum essemus apud ordam (sic enim stationes imperatoris apud eos et
principum appellantur) iacebamus in terra pra magnitudine venti prostrati,
et propter pulueris multitudinem videre minime poteramus. In ea etiam in
hyeme nusquam pluit, sed in astate: et tam modicum, quod vix potest
aliquando puluerem et radices graminum madidare. [Sidenote: Grando maxima.]
Grando etiam ibi sape maxiina cadit. [Sidenote: Maxima inundatio exubita
grandinis resolutione.] Vnde eo tempore quando fuit electus, et in sede
regni poni debuit imperator, nobis in curia existentibus, tanta cecidit
grando, quod ex subita resolutione sicut plenius intelleximus, plusquam
centum et quadraginta homines in eadem curia fuerunt submersi. Res autem et
habitacula plura deducta fuerunt. Ibi est etiam in astate subito magnus
calor, et repente maximum frigus. In hyeme vero in aliqua parte cadunt
maxima niues, in alia autem parua. [Sidenote: Iter quinque mensium et
dinudij.] Et vt breuiter de terra concludam, magna est, sed aliter, sicut
vidimus oculis nostris, (quia per ipsam circuendam quinque mensibus et
dimidium ambulauimus) multo vilior est, quam dicere valeamus.
De formis Tartarorum, de coniugio, vestibus et habitaculis eorum. Cap. 2.
Dicto de terra, de hominibus est dicendum. Primo quidem formas describemus
personarum. Secundo de ipsorum coniugio supponemus. Tertio de vestibus.
Quarto de habitaculis. Quinto de rebus eorum. Forma personarum ab hominibus
alijs est remota. Inter oculos enim et genas plusquam alij homines sunt
lati. Gena etiam satis prominent a maxillis. Graciles sunt generaliter in
cingulo exceptis quibusdam paucis. Pene omnes sunt mediocris statura. Barba
fere omnibus minime crescit. Aliqui tamen in inferiori labio et in barba
modicos habent crines, quos minime tondent. Super verticem capitis in modum
clericorum habent coronas, et ab aure vna vsque ad aliam, ad latitudinem
trium digitorum similiter omnes radunt. Qua rasura corona pradicta
iunguntur. Super frontem etiam ad latitudinem duorum digitorum similiter
omnes radunt. Illos autem capillos qui sunt inter coronam et prataxatam
rasuram crescere vsque ad supercilia sinunt. Et ex vtraque parte frontis
tondendo plusquam in medio crines faciunt longos: reliquos vero crines
permittunt crescere vt mulieres. De quibus faciunt duas cordas, et ligant
vnamquamque post aurem. Pedes etiam modicos habent. Vxores vero habet
vnusquisque quot potest tenere. Aliquis centum, aliquis quinquaginta,
aliquis decem, aliquis plures vel pauciores: et omnibus parentibus
generaliter iunguntur, excepta matre, filia, vel sorore ex eadem matre,
sororibus etiam ex patre: tamen et vxores patris post mortem ducere
possunt. Vxorem etiam fratris alter frater iunior post mortem vel alius de
parentela iunior ducere tenetur. Reliquas mulieres omnes sine vlla
differentia ducunt in vxores, et emunt eas valde pretiose a parentibus
suis. Post mortem maritorum de facili ad secunda coniugia non migrant, nisi
quis velit suam nouercam ducere in vxorem. [Sidenote: Vestes.] Vestes autem
tam virorum quam mulierum sunt vno modo formata. Pallijs, cappis vel
capputijs vel pellibus non vtuntur. Tunicas vero portant de Bukeramo,
purpura, vel Baldaquino in hunc modum formatas. A supremo vsque deorsum
sunt scissa, quia ante pectus dupticantur. A latere vero sinistro vna, et
in dextris tribus ligaturis nectuntur, et in latere et in sinistro vsque ad
brachiale sunt scissa. Pellicia cuiuscunque sunt generis in eundem modum
formantur: superius tamen pellicium exterius habet pilum, sed a
posterioribus est apertum. Habet autem caudulam vnam vsque ad genua retro.
Mulieres vero qua sunt maritata habent tunicam valde amplam et vsque ad
terram ante scissam. Super caput vero habent vnum quid rotundum de
viminibus vel de cortice factum, quod in longum protenditur ad vnam vlnam,
et in summitate desinit in quadrum: et ab imo vsque ad summum in
amplitudine semper crescit, et in summitate habet virgulam vnam longam et
gracilem de auro vel de argento seu de ligno, vel etiam pennam: et est
assutum super vnum pileolum, quod protenditur vsque ad humeros.
Instrumentum pradictum est tectum de buccaramo, siue purpura vel
baldaquino: sine quo instrumento coram hominibus nunquam vadunt, et per hoc
ab alijs mulieribus cognoscuntur. Virgines autem et iuuenes mulieres cum
magna difficultate a viris suis possunt discerni: quum per omnia vestiuntur
vt viri. Pileola habent alia quam alia nationes, quorum formam
intelligibiliter describere non valemus. [Sidenote: Tabernacula.] Stationes
rotundas habent in modum tentorij praparatas, de virgis et baculis
subtiliter factas. Supra vero in medio rotundam habent fenestram vnde lumen
ingreditur, et vt possit fumus exire: quia semper in medio ignem faciunt.
Parietes autem et tecta filtro sunt cooperta. Ostia etiam de filtro sunt
facta. Quadam stationes sunt magna, quadam parua, secundum dignitatem et
hominum paruitatem. Quadam soluuntur subito et reparantur et super somarios
deferuntur. Quadam dissolui non possunt, sed in curribus deferuntur.
Minoribus autem in curru ad deferendum vnus bos; maioribus tres vel
quatuor, vel etiam plures, vel quod est magis, sufficiunt ad portandum.
[Sidenote: Opes in pecore.] Quocunque vadunt siue ad bellum, siue alias,
semper illas deferunt secum. In animalibus sunt diuites valde: in camelis,
bobus, ouibus, capris, et equis. Iumentorum tantam habent multitudinem,
quantam non credimus habere totum mundum. Porcos et alias bestias minime
habent.
De cultu et de hijs qua credunt esse peccata, et de diuinationibus et ritu
funeris eorum, et de purgationibus suorum peccatorum. Cap. 3.
Dicto de hominibus, dicendum est de ritu: de quo tractabimus in hunc modum.
Primo de cultu: secundo de hijs qua credunt esse peccata: tertio de
diuinationibus, et purgationibus peccatorum: quarto de ritu funeris. Vnum
Deum credunt, quem credunt esse factorem omnium visibilium et inuisibilium.
Et credunt eum tam bonorum in hoc mundo quam panarum esse factorem: non
tamen orationibus vel laudibus, aut ritu aliquo ipsum colunt. Nihilommus
habent idola quadam de filtro ad imaginem hominis facta; et illa ponunt et
vtraque parte ostij stationis, et subtus illa ponunt quiddam de filtro in
modum vberis factum, et illa credunt esse pecorum custodes, et eis
beneficium lactis et pullorum prastare. Alia vero faciunt de pannis
sericis, et illa multum honorant. Quidam ponunt illa in pulchro curru tecto
ante ostium stationis: et quicunque aliquid de illo curru furatur, sine
vlla miseratione occiditur. Duces, millenarij, et centenarij vnum semper
habent in medio stationis. Pradictis idolis offerunt primum lac omnis
pecoris et iumenti. Et cum primo comedere et bibere incipiunt, primo
offerunt eis de cibarijs et potu. Et cum bestiam aliquam occidunt, offerunt
cor Idolo quod est in curru in aliquo cypho, et dimittunt vsque mane, et
tunc auferunt de prasentia eius et decoquunt et manducant. Primo etiam
imperatori faciunt idolum, quod ponunt in curru, ante quam stationem
honorifice, sicut vidimus ante ordam imperatoris istius offerunt munera
multa. Equos etiam offerunt ei, quos nullus audet ascendere vsque ad
mortem. Alia etiam animalia eidem offerunt. Qua vero occidunt ad
manducandum, nullum os ex eis confringunt, sed igni comburunt. Et etiam ad
meridiem tanquam Deo inclinant, et inclinare faciunt alios nobiles, qui se
reddunt eisdem. Vnde nuper contigit quod Michael, qui fuit vnus de magnis
ducibus Russia, cum iuisset ad se reddendum Bati, fecerunt eum prius inter
duos ignes transire: Post hoc dixerunt, quod ad meridiem Cyngis inclinaret.
Qui respondit, quod Bati et seruis suis inclinaret libenter, sed imagini
hominis mortui non inclinaret, quia non licet hoc facere Christianis. Et
cum sape diceretur, quod inclinaret, et nollet, mandauit ei pradictus per
filium Ieroslai, quod occideretur si non inclinaret. [Sidenote: Martyrium
Michaelis ducis Russia.] Qui respondit, quod potius vellet mori, quam hoc
faceret, quia non liceret. At ille satellitem vnum misit, qui tam diu
contra cor eum in ventre calce percussit, quousque deficeret. Tunc quidam
de suis militibus quia astabat confortans eum dixit: Esto robustus quia hac
poena non diu tibi durabit, et statim sequetur gaudium sempiternum: post
hoc fuit caput eius cultello pracisum. Militi vero pradicto fuit caput
etiam cultello amputatum. Solem igitur lumina et ignem venerantur et
adorant, et aquam et terram, eis cibonim et potus primitias offerentes, et
mane potissime antequam comedant et bibant: quia de cultu Dei nullam legem
obseruant. Neminem cogunt suam fidem vel legem negare. Accidit tamen dum
adhuc nuper essemus in terra quod Andreas dux de Saruogle [Marginal note:
Vel, Sciruogle. Andreas dux Russia.] qua est in Russia fuit apud Bati
accusatus, quod educeret equos Tartarorum de terra et venderet alias, et
cum tamen non esset probatum fuit, occisus: quod audiens iunior frater
eius, venit cum vxore occisi ad ducem pradictum Bati, volens supplicare, ne
terra tolleretur eisdem. Qui dixit par esse, quod vxorem fratris carnalis
pradicti duceret in vxorem: et mulieri pracepit ducere illum in virum
secundum consuetudinem Tartarorum. Qui respondit, quod prius vellet occidi,
quam faceret contra legem. At ille, nihilominous tradidit eam illi, quamuis
renuerat quantum posset: et duxerunt ambo in lecto, et posuerunt puerum
super illam plorantem et clamantem et cogerunt eos commisceri coactione non
conditionali, sed absoluta. [Sidenote: De superstitiosis traditionibus
eorum. [Greek: Ethelothraeskeia.]] Quamuis de iustitia facienda, vel
peccato, cauendo nullam habeant legem, nihilominus tamen habent aliquas
traditiones, quas dicunt esse peccata: quas confinxerunt ipsi et patres
eorum. Vnum est, cultellum figere in igne, vel etiam quocunque modo tangere
cum cultello: vel cum cultello extrahere carnes de caldario: iuxta ignem
etiam incidere cum securi. Credunt etiam quod sic auferri caput debeat
igni. Item appodiare se ad flagellum, cum quo percutitur equus: Ipsi enim
calcaribus non vtuntur. Item tangere flagellis sagittas. Item iuuenes aues
occidere, vel accipere: cum froeno equum percutere, Item os cum osse alio
frangere. Item lac vel aliquem potum vel cibum super terram effundere. In
statione mingere, sed si voluntarie facit occiditur: si autem aliter,
oportet quod pecunia soluatur incantatori, qui purificet eos: faciat etiam
stationem et ea qua in ipsa sunt inter duos ignes transire. Sed antequam
sic purificetur nullus audet intrare vel aliquid de ipsa portare. Item si
alicui morsus imponitur, et deglutire non potest, et de ore suo eijcit eum,
fit foramen sub statione, et extrahunt per illud foramen, et sine vlla
misericordia occiditur. [Sidenote: [Greek: atheotaes].] Item si aliquis
calcat limen stationis alicuius ducis interficitur eodem modo. Et multa
habent similia, de quibus longum est narrare. Sed homines occidere, aliorum
terras inuadere, res aliorum accipere, quocunque iniusto modo fornicari,
alijs hominibus iniunari, facere contra Dei prohibitiones et Dei pracepta,
nullum est peccatum apud eos. De vita aterna et damnatione perpetua, nihil
sciunt. Credunt tamen quod post mortem in alio seculo viuant, greges
multiplicent, comedant, bibant, et alia faciant, qua in hoc seculo a
viuentibus hominibus fiunt. Diuinationibus, augurijs, aruspicijs,
veneficijs, incantationibus multum intendunt. Et cum a damonibus ipsis
respondetur, credunt quod Deus ipsis loquatur, quem Deum vocant Itoga: sed
Comani Cham, id est, imperatorem ipsum appellant, quem mirabiliter timent
et reuerentur: ac oblationes offerunt multas, et primitias cibi et potus.
Secundum autem responsa ipsius faciunt vniuersa. [Sidenote: Cultus luna.]
In principio etiam lunationis vel plenilunio incipiunt quicquid noui agere
volunt. Vnde illam magnum imperatorem appellant, eique genua flectunt et
deprecantur. Solem dicunt esse matrem luna, eo quod lumen a sole recipiat.
Et vt breuiter dicam per ignem credunt omnia purificari. Vnde cum nuncij
veniunt ad eos, vel principes, vel qualescunque persona, oportet ipsos et
munera qua portant per duos ignes transire, vt purificentur. Item si cadit
ignis de coelo super pecora, vel super homines, quod ibidem sape contingit,
siue aliquid talium euenerit eis, per quod immundos seu infortunatos se
reputant, oportet similiter per incantatores mundari. Et quasi omnem spem
suam in talibus posuerunt. [Sidenote: Ritus funebris.] Quando aliquis eorum
infirmatur, ponitur in statione eius vna hasta, et contra illam filtrum
circumuoluitur nigrum: et ex tunc nullus audet alienus postes stationum
intrare. Et quando incipit agonizare, omnes recedunt ab eo; quoniam nullus
de ijs qui morti eius assistunt, potest ordam alicuius ducis vel
imperatoris vsque ad nouam lunationem intrare. Cum autem mortuus est, si
est de maioribus, sepelitur occulte in campo vbi placuerit: sepelitur autem
cum statione sedendo in medio eius, et ponunt mensam ante eum, et alueum
carnibus plenum, et cyphum lactis iumentini: Sepelitur autem cum eo vnum
iumentum cum pullo, et equus cum frano et sella: et alium equum comedunt et
stramine corium implent, et super duo vel quatuor ligna altius ponunt, vt
habeat in alio mundo stationem vbi moretur, et iumentum de quo lac habeat,
et, possit sibi equos multiplicare, et equos etiam in quibus valeat
equitare. Aurum et argentum sepeliunt eodem modo cum ipso. Currus in quo
ducitur frangitur, et statio sua destruitur, nec nomen proprium eius vsque
ad tertium generationem audet aliquis nominare. Alius etiam est modus
sepeliendi quosdam maiores. Vaditur in campo occulte, et ibi gramma
remouent cum radicibus et faciunt foueam magnam, et in latere illius fouea
faciunt vnam sub terra, et illum seruum quem habet dilectum ponunt sub eo,
qui iacet tam diu sub eo donec incipit agonizare, deinde extrahunt eum vt
valeat respirare, et sic faciunt ter. Et si euadet, postea est liber, et
facit quicquid ei placuerit, et est magnus in statione, ac inter parentes
illius. [Sidenote: Idem mos sepeliendi fere in Florida.] Mortuum autem
ponunt in foueam, qua est in latere facta cum his qua superius dicta sunt.
Deinde replent foueam qua est ante foueam suam, et desuper gramina ponunt,
vt fuerant prius, ad hoc, ne locus vlterius vileat inueniri. Alia faciunt
vt dictum est. In terra eorum sunt coemeteria duo. Vnum in quo sepeliuntur
imperatores, duces et nobiles omnes: et vbicunque moriuntur, si congrue
fieri potest, illuc deferuntur. Sepelitur autem cum eis aurum et argentum
multum. Aliud est in quo sepeliuntur illi qui in Hungaria interfecti
fuerunt: multi enim ibidem occisi fuerunt. Ad illa coemeteria nullus audet
accedere prater custodes, qui ad custodiendum positi sunt ibidem. Et si
aliquis accesserit, capitur, spoliatur et verberatur, et valde male
tractatur. Vnde nos ipsi nescientes intrauimus termmos coemeterij eorum qui
in Hungaria occisi fuerunt, et venerunt super nos sagitta volantes: sed
quia eramus nuncij consuetudinem terra nescientes, nos liberos dimiserunt
abire. [Sidenote: Lustrationes ritus.] Parentes autem et omnes alij qui
morantur in stationibus suis oportet purificari per ignem: qua purificatio
fit hoc modo. Faciunt duos ignes et duas hastas ponunt iuxta ignes et vnam
cordam in summitate hastarum: et ligant super cordam illam quasdam
scissuras de buccharamo: sub qua corda et ligaturis inter illos duos ignes
transeunt homines, bestia et stationes: Et sunt dua mulieres, vna hinc, et
alia inde aquam projicientes, et quadam carmina recitantes. Et si aliqui
currus ibi franguntur, vel etiam res ibi cadunt aliqus, incantatores
accipiunt. Et si aliquis occiditur a tonitruo, omnes illos homines qui
morantur in stationibus illis, oportet pradicto modo ignes transire.
Statio, lectus, filtra, currus, vestes, et quicquid talium habuerint, a
nullo tanguntur, sed tanquam immunda ab omnibus respuuntur.
De consuetudinibus bonis et malis et cibis eorum. Cap. 4.
Dicto de ritu, dicendum est de moribus: de quibus tractabimus hoc modo.
Primo dicemus de bonis, secundo de malis: tertio de consuetudinibus: quarto
de cibis. [Sidenote: Obedientia.] Pradicti homines, scilicet Tartari sunt
magis obedientes Dominis suis quam aliqui homines in hoc mundo, siue
religiosi, siue seculares: et magis reuerentur eosdem: neque de facili
mentiuntur eis. Verbis ad inuicem raro aut nunquam contendunt, factis vero
nunquam. Bella, rixa, vulnera, homicidia inter eos non contingunt.
[Sidenote: Abstinentia.] Pradones et fures magnarum rerum non inueniuntur
inter eos. Vnde stationes et currus eorum, vbi habent thesauram suum setis
aut vectibus non firmantur. Si aliqua bestia perduntur, quicunque inuenent
eas vel dimittit sic esse, vel ducit eas ad homines illos, qui positi sunt
ad hoc. Homines autem quorum sunt bestia apud eosdem illas requirunt, et
absque vlla difficultate recipiunt illas. [Sidenote: Comitas.] Vnus alium
satis honorat: et ad inuicem sunt satis familiares: Et cibaria quamuis
inter illos sint pauca, tamen inter se satis competenter communicant illa;
et satis sunt sufferentes. [Sidenote: Temperantia.] Vnde quum ieiunant vno
die vel duobus diebus nihil comedentes omnino de facili non videntur
impatientes, sed cantant et ludunt quasi comederunt bene. In equitando
multum sustinent frigus, et calorem nimium patiuntur. Non sunt homines
delicati. Inuidi ad inuicem non videntur. Inter eos quasi nulla placita
sunt: nullus alium spernit, sed iuuat et promouet quantum congrue potest.
[Sidenote: Castitas mulierum.] Mulieres eorum sunt casta: nec de
impudicitia earum inter eas aliquid auditur. Verba tamen quadam ex eis in
ioco satis habent turpia et impudica. Seditiones vero inter eas raro vel
nunquam audiuntur. Et quamuis multum inebrientur, in ebrietate sua tamen
verbis vel facto nunquam contendunt. [Sidenote: Insolencia aduersus
exteros.] Nunc de malis moribus eorum est supponendum. Superbissimi alijs
hominibus sunt, et despiciunt omnes: ideo quasi pro nihilo reputant, siue
nobiles sint, siue ignobiles. Vidimus euim in curia Imperatoris nobilem
virum Ieroslaum. magnum Ducem Russia, filium etiam Regis et Regina Georgia,
et Soldanos multos, duces etiam Soldanorum nullum honorem debitum recipere
inter eos. Sed Tartari qui erant eis assignati, quantumcunque erant viles,
antecedebant eos, et semper primum locum et summum tenebant: immo sape
oportebat eos post posteriora sedere. [Sidenote: Iracundia Mendacitas.]
Iracundi multum et indignantis natura sunt: et etiam alijs hominibus plus
sunt mendaces, et fere nulla veritas inuenitur in eis. In principio quidem
sunt blandi, sed in fine pungunt vt scorpio. [Sidenote: Fraudulentia
Sordes.] Subdoli sunt et fraudulenti, et se possunt astutia circumueniunt
omnes. Homines sunt immundi, sumendo cibum et potum, et alijs factis suis.
Qui cum volunt aliquid mali facere alijs hominibus, miro modo occultant, vt
prauidere non possint, vel contra eorum astutias remedium inuenire.
[Sidenote: Temulentia.] Ebrietas honorabilis est apud eos: et quum multum
quis bibit, ibidem reijcit, nec propter hoc dimittit quin iterum bibat.
[Footnote: Chief engineer Melville, in his account of the adventures of the
survivors of the "Jeanette" in the Lena Delta, gives a similar description
of the drinking customs of the inhabitants of the _Tundra_.] Valde sunt
cupidi et auari, exactores maximi ad petendum: tenacissimi retentores, et
parcissimi donatores. Aliorum hominum occisio pro nihilo est apud illos.
[Sidenote: Exortio Crudelitas.] Et, vt breuiter dicam, omnes mali mores
eorum propter prolixitatem in scripto redigi non possunt. [Sidenote: Cibi.]
Cibi eorum sunt omnia qua mandi possunt. Comedunt canes, lupos, vulpes, et
equos; et in necessitate carnes humanas. Vnde quando pugnauerunt contra
quandam ciuitatem Kytaorum, [Footnote: Query, the inhabitants of the
province of Kutais, on the Euxine, or of Cathay?] vbi morabatur imperator
ipsorum; eam obsederunt tam diu, quod defecerunt ipsis Tartaris omnino
expensa, Et quia non habebant quod manducarent omnino, tunc accipiebatur de
decem hominibus vnus ad manducandum. Abluuiones etiam qua egrediuntur de
iumentis cum pullis manducant. Imo vidimus etiam eos pediculos manducare:
vidimus etiam eos commedere mures. Mensalibus et manutergijs non vtuntur:
panem non habent, nec olera, nec legumina, nec aliquid aliud nisi carnes:
et tam paucas habent, quod alia nationes vix inde viuere possent. Cum
pinguedine carnium multum polluunt manus: quando vero comederunt, tunc
manus ad ocreas suas, vel ad gramina, vel ad aliquid talium tergunt. Solent
etiam honestiores habere aliquos panniculos paruos, cum quibus vltimo
tergunt manus, quando carnes manducarunt. Cibum vnius eorum incidit, et
alius accipit cum puncto cultelli morsellos, et vnicuique prebet, quibusdam
plus, quibusdam minus, secundum quod plus vel minus volunt eos honorare.
Scutellas non lauant, et si aliquando cum brodio lauant carnium, iterum cum
carnibus in olla reponunt. Ollas etiam vel caldaria, vel alia vasa ad hoc
deputata si abluunt, simili modo lauant. Apud eos est magnum peccatum, si
de cibo vel potu perire permittatur aliquid. Vnde ossa, nisi prins
extrahatur medulla, dari canibus non permittunt. Vestes etiam non lauant,
nec lauari permittunt et maxime quo tonitrua ab illa hora incipiunt donec
desinant. Lac iumentinum bibunt in maxima quantitate si habent: bibunt
etiam ouinum, caprinum, vaccinum, et camelorum. Vinum, ceruisiam, et
medonem non habent, nisi ab alijs nationibus mittatur, vel donetur eisdem.
In hyeme, nisi diuites sint, lac iumentinum non habent. Millium cum aqua
decoquunt, quod tam tenue faciunt, quod non comedere sed bibere possunt. Et
vnus quisque ex eis bibit cyphum vnum vel duos in mane, et nil plus in die
manducant. In sero vnicuique parum de carnibus datur, et brodium de
carnibus bibunt. In astate autem, quia tunc habent satis de lacte iumentino
carnes raro manducant, nisi forte donentur eis, aut venatione aliquam
bestiam ceperint, siue auem. [Sidenote: Poena adulterij.] Legem etiam siue
consuetudinem habent occidendi virum et mulierem quos in adulterio
inuenirent manifeste. Similiter et virginem si fornicata fuerit, mulierem
occidunt et virum. [Sidenote: Furti. Arcani cuulgali.] Si aliquis inuenitur
in prada vel in furto manifesto in terra potestatis eorum sine vlla
miseratione occiditur. Item si aliquis eorum deundat consilium, maxime
quando volunt ire ad bellum; centum plaga dantur super posteriora, quanto
maiores dare cum baculo magno vnus rusticus potest. Item quando aliqui di
minoribus offendunt in aliquo a suis maioribus non parciter eis, sed
verberibus grauiter affliguntur. Item inter filium concubina et vxoris
nulla est differentia, sed dat pater vnicuique eorum quod vult, et si est
de genere ducum, ita est dux filius concubina, sicut filius legitimus.
[Sidenote: [Greek: Poligamia.]] Et cum vnus Tartarus habet multas vxores,
vnaquaque per se suam stationem, et familiam habet; et cum vna comedit, et
bibit, et dormit vna die, et altera die cum alia. Vna tamen ex ipsis maior
est inter alias, et frequentius cum illa quam cum alijs commoratur. Et cum
tam multa sint inter se tamen de facili non contendunt, Viri nihil
operantur omnino exceptis sagittis: et etiam de gregibus aliquantulam
habent curam, sed venantur, et exercent se ad sagittandum: Omnes enim a
paruo vsque ad magnum sagittarij sunt et boni. Et statim pueri eorum, cum
sunt duorum annorum vel trium, incipiunt equitare. Equos eorum regunt et
currunt in eis: et dantur eis arcus secundum suam atatem, et instruunt ad
sagittandum. Agiles enim sunt et audates valde. Virgines et mulieres
equitant, et agiliter in equis currunt vt viri. Vidimus enim eas arcus et
pharetras portare. Et tam viri quam mulieres diu in equitando possunt
durare. Breuissimas habent strepas: equos valde custodiunt; imo rerum
omnium sunt magni conseruatores. [Sidenote: Foemina Meta incognita eodem
modo vestiuntur.] Mulieres eorum omnia operantur. Pellicia, vestes,
calceos, ocreas, et omnia opera qua de corio fiunt. Currus etiam ducunt et
reparant camelos onerant, et velocissima sunt et strenua in omnibus
operibus suis: foemoralibus omnes vtuntur: aliqua, sicut viri, sagittant.
De ipsorum Imperio. Cap. 5.
Dicto de eorum consuetudinibus, dicendum est de eorum imperio. Et primo de
ipsius principio. Secundo de principibus eius. Tertio de dominio
Imperatoris et principum. Terra quadam est in partibus Orientis, de qua
dictum est supra, qua Mongol nominatur. Hac terra quondam quatuor populos
habuit. [Sidenote: Tartaria populi Tartar fluuius.] Et vnus Yeka Mongol, id
est, magni Mongali vocabatur Secundus Sumongol, id est Aquatici Mongali.
Ipsi autem seipsos Tartaros appellabant, a quodam fluuio, qui currit per
terram eorum, qui Tartar nominatur Allius appellatur Merkat, quartus
Metrit. Hij populi omnes vnam formam personarum, et vnam linguam habebant:
quamuis inter se per principes et prouincias essent diuisi. [Sidenote:
Cygnis ortus et res gesta.] In terra Yeka Mongol fuit qui vocabatur Cyngis.
Iste incepit esse robustus venator coram Domino. Didicit enim homines
furari, rapere, pradari. Ibat autem ad alias terras, et quoscunque potuit
capere, et sibi associare non demittebat homines vero sua gentis ad se
inclinabat, qui tanquam ducem ipsum sequebantur, ad omnia malefacta. Hic
autem incepit pugnare cum Sumongol, siue Tartaris postquam homines
aggregauerat sibi, et interfecit ducem eorum, e multo bello omnes Tartaros
sibi subiugauit et in suam seruitutem redegit. Post hac cum omnibus his
pugnauit, cum Merkat, qui erant positi iuxta terram Tartarorum, quos etiam
bello sibi subiecit: Inde procedens pugnauit contra Metritas, et etiam
illos deuicit. [Sidenote: Naymani.] Audientes itaque Naymani, quod Cyngis
erat taliter eleuatus, indignati fuerant. Ipsi enim habuerant Imperatorem,
qui fuerat strenuus valde, cuidabant tributum omnes nationes pradicta.
[Sidenote: Fratres discordantes oppressi.] Qui debitum vniuersa carnis
exsoluens, filij eius successerunt loco eius; sed iuuenes erant et stulti,
et populum nesciebant tenere sed inuicem diuisi erant et scissi: vnde medio
tempore Cyngis erat taliter exaltatus, nihilominus, insultum faciebant in
terras superius annotatas, viros et mulieres et pueros occidebant, et
capiebant pradam eorum. Cyngis hoc audiens, omnes sibi subiectos homines
aggregauit. [Sidenote: Kara Kitai.] Naymani et Kara Kitai, id est nigri
Kitai, ex aduerso in quandam vallem strictam inter montes duos, per quam
nos euntes ad imperatorem eorum transiuimus, similiter conueniunt: et
commissum est pralium, in quo Naymani et Kara Kitai a Mongallis sunt
deuicti, et maior pars eorum occisa: et alij qui euadere non potuerunt in
seruitutem redacti sunt. [Sidenote: Occady-can.] In terra autem pradictorum
Kara Kytaorum Occaday can filius Cyngis can, postquam positus fuit
imperator, quandam ciuitatem, adificauit, quam Omyl [Marginal note: Vel
Chanyl.] appellauit. [Sidenote: Homines syluestres.] Prope quam ad meridiem
est quoddam desertum magnum, in quo syluestres homines pro certo habitare
dicuntur, qui nulla modo loquuntur, nec in cruribus habent iuncturas: et si
quando cadunt, per se surgere sine adiutorio aliorum minime possunt,
aliquantam tamen habent discretionem. Mongali autem in terram eorum
reuertentes se contra Kytaos in pralium praparauerunt, qui castra mouentes
terram eorum intrauerunt. [Sidenote: De mutua victoria Mongalorum et
Kytaorum. Tartarorum Kytama clades.] Imperator autem Kytaorum hoc audiens
venit contra eos cum exercitu suo; et commissum est pralium durum; in quo
pralio Mongali fuerunt deuicti: et omnes nobiles Mongalorum qui erant in
pradicto exercitu fuerunt occisi vsque ad septem. Cyngis vero et alij qui
remanserunt in tetram suam fugerunt. Et quum aliquantulum quieuisset
Cyngis, praparauit se rursus ad pralium et contra terram Huiyrorum
processit ad bellum. Isti homines Christiani de secta Nestorianorum erant,
quos etiam bello deuicit, et eorum literas acceperunt. Nam prius scripturam
aliquam non habebant. [Sidenote: Noua victoria litera.] Nunc autem eandem
literam Mongallorum appellant. Inde processit contra terram Saruiuorum
[Marginal note: Vel Saruiur.], et contra terram Karauitarum [Marginal note:
Vel Karanitarum.], et contra terram Voyrat [Marginal note: Vel Hudirat.],
et contra terram Comana, quas terras omnes deuicit. Inde est in teram suam
reuersus. Et cum aliquantulum quieuisset, conuocans omnibus gentibus
supradictis, contra Kytaos ad bellum processit, et cum diu contra eos
pugnasset, magnam partem terra Kytaorum vicerunt: Imperatorem autem eorum
concluserunt in sua ciuitate maiori: quam cum tam diu obsiderunt, quod
exercitui defecerunt expensa, et cum non haberent quod manducarent,
pracipit illis Cyngis can, quod de decem hominibus vnum darent ad
manducandum. Illi autem de ciuitate pugnabant viriliter contra illos
sagittis et machinis: [Sidenote: Argentum loco lapidum in hostem
proiectum.] Et cum deficerent lapides, pro lapidibus proiecerunt argentum,
et maxime liquefactum. Ciuitas enim hac multis diuitijs erat plena. Et cum
diu pugnassent, et eam bello vincere minime possent, fecerunt vnam magnam
viam sub terra ab exercitu vsque ad mediam ciuitatem, et aperientes subito
terram, eis nescientibus prosilierunt in medio ciuitatis, et pugnabant cum
hominibus ciuitatis, et illi qui erant extra simili modo pugnabant, et
concidentes portas intrauerant ciuitatem: [Sidenote: Kytai victi.] et
occidentes Imperatorem et homines plures, ciuitatem possidebant: et aurum
et argentum, et omnes diuitias abstulerunt. Et cum terra pradicta Kytaoram
suos homines prafecissent, in terram propriam sunt reuersi. [Sidenote:
Cyngis salutator Imperator. Kyathaia pars in mari posita. Kytaorum litera
et religio.] Et tunc Imperatore Kytaoram deuicto factus est Imperator.
Quandam autem partem terra Kytaorum, qua posita est in mari, vsque in
hodiernum diem nullatenus deuicerunt. Kytai autem, de quibus superius
diximus, homines sunt Pagani, qui habent literam specialem: et habent nouum
et vetus Testamentum; et habent vitas patrum, et Erimitas et domos quasi
Ecclesias factas, in quibus orant temporibus suis: Et dicunt se quosdam
sanctos, habere. Vnum Deum colunt: Dominum nostram Iesum Christum honorant,
et credunt vitam aternam, sed minime baptizantur. Scripturam nostram
honorant et reuerentur: Christianos diligunt, et Ecclesias faciunt plures.
Homines benigni et humani satis videntur: barbam non habent, et in
dispositione faciei satis concordant cum Mongalis, non tamen sunt in facie
ita lati. [Sidenote: Opificiorum laus.] Linguam propriam habent: meliores
artifices non inueniuntur in toto mundo in omnibus operibus, in quibus
solent homines Terra eorum est opulenta valde in frumento, vino, auro,
argento, et serico, et omnibus rebus in quibus solet sustentari humana
natura. Et cum aliquantulum quieuissent, suos exercitus diuiserunt.
[Sidenote: Thossuch can Cyngis filius Comanos deuicit. India minor
debellata.] Vnum de filijs Tossuch nomine, quem etiam Can appellabant, id
est Imperatorem, misit cum exercitu contra Comanos, quos multo bello
deuicit: et postquam vicerat eos in terram suam reuertabatur. Alium etiam
filium misit cum exercitu contra Indos; qui Minorem Indiam deuicerunt. Hij
autem nigri sunt Saraceni, qui Athiopes nuncupantur. Hic autem exercitus
contra Christianos, qui sint in India maiori in pugnaro processit. Quod
audiens rex terra illius, qui vulgo Presbyter Iohannes appellatur, venit
contra eos exercitu congregato. [Sidenote: Presbyter Iohannes: eiusdem
stratagema.] Et faciens imagines cupreas hominum in sella posuit super
equos, ponens ignem interius, et posuit hominem cum folle post imaginem
cupream super equum: et cum multis imaginibus, et equis taliter praparatis
venerunt contra pradictos ad pugnandum. Et cum ad locum pralij
peruenissent, istos equos vnum iuxta vnum pramiserunt. Viri autem, qui
erant retro, posuerunt nescio quid super ignem qui erat in pradicta
imagine, et cum follibus fortiter sufflauerunt. Vnde factum est, quod de
fumo illo aer est denigratus. [Sidenote: Victoria de Tartaris. ] Et tunc
super Tartaros iecerunt sagittas, ex quibus multi interfecti et vulnerati
fuerunt. Et sic cum confusione eos de finibus suis eiecerunt: Et nunquam
audiuimus, quod vltra ad eos redierunt. [Sidenote: De monstrosis mulieribus
et canibus monstrosa narratio.] Cum autem per deserta redirent, in quandam
terram venerunt in qua quadam monstra foemineas imagines habentia
reperirunt. Et cum interrogassent eas per multos interpretes vbi essent
viri terra illius, responderunt quod in illa terra quacunque foemina
nascebantur, habebant formam humanam: Masculi vero formam caninam. Et dum
moram protraherant in terra pradicta, Canes in alia parte conuenerunt in
vnum: Et dum esset hyems asperrima, se omnes proiecerunt in aquam: et post
hac incontinenti in puluerem mouebantur, et ita puluis admixtus aqua super
eos congelauit: [Sidenote: Glacies.] et dum sape; hoc fecissent, glacies
densa facta est super eos: Vnde cum magno impetu cum Tartaris conuenerunt
ad pugnam. At illi quum sagittas super eos iactabant, ac si super lapides
sagitassent, retro sagitta redibant: Alia etiam arma eorum in nullo eos
ladere potuerunt. Canes vero insultum facientes in eos morsibus
vulnerauerunt, multos etiam occiderunt, et ita eiecerunt eos de finibus
suis. [Sidenote: Burutabeth regio.] Et dum reuerteretur exercitus ille,
venit ad terram Burutabeth, quos bello vicerunt: qui sunt Pagani. Qui
consuetudinem mirabilem imo potius miserabilem habent. Quia cum aliquis
patrum suorum humana natura debitum exsoluit, omnem congregant parentelam,
et comedunt eum. [Sidenote: Incolarum mores.] Isti pilos in barba non
habent: immo quoddam ferrum in manibus portant, cum quo barbam semper
depilant, si forte aliquis crinis crescit in ipsa: et multum etiam deformes
sunt. Inde exercitus ille reuertebatur in terram suam. [Sidenote: Terra
Kergis Orientalis.] Cyngis can etiam eo tempore quo diuisit exercitus
illos, misit in expeditione contra Orientem per terram Kergis, quos bello
non vicit: et vsque ad Caspios montes peruenit, montes autem illi sunt de
lapide adamantino. Vnde eorum sagittas et arma ferrea ad se traxerant.
Homines inter Caspios montes conclusos viderunt, quia iam montem fregerunt:
sed nubes quadam erat posita ante ipsos, ad quam accedere non poterant vllo
modo quia statim moriebantur, cum perueniebant ad illam. [Sidenote: Nota
iter duorum mensium versus Orientem.] Sed antequam peruenirent ad pradictum
montem plusquam per mensem vastam solitudinem transierunt. Inde procedentes
adhuc contra Orientem plusquam per mensem per magnum desertum iuerunt. Et
peruenerunt ad quandam terram, vbi viderunt vias tritas, sed nullum hominem
noterant inuenire. [Sidenote: Troglodyta.] Sed tantum quasiuerant per
terram, quod inuenerunt hominem cum vxore sua; quos ante Cyngis can
adduxerunt. Et cum interrogasset vbi essent homines terra illius,
responderunt quod in terra sub montibus habitarent. At Cyngis can retenta
vxore misit viram illum cum nuncijs suis mandans hominibus illis vt
venirent ad mandatum ipsius. Illi vero euntes ad eos, narrauerunt omnia qua
Cyngis can mandauerat. Qui responderunt quod tali die venirent ad mandatum
suum faciendum. Medio vero tempore congregauerunt se per vias occultas sub
terra et venerunt contra istos ad pugnandum: et irruentes subito super eos
plurimos occiderunt. At illi, Cyngis can videlicet et sui fugam ineuntes,
terram exierunt pradictam. Illos tamen homines, virum scilicet et mulierum
secum duxerunt, qui vsque ad mortem in terra Tartarorum fuerunt. [Sidenote:
Videtur hic sonitus fieri, et fragore glaciei, et niuium de montibus.]
Interrogati vero quare sub terra habitarent, dixerunt quod vno tempore anni
quum sol oritur, tantus souitus est, quod homines nulla ratione possunt
sustinere. Immo etiam tunc percutiebant in organis et tympanis, et alijs
instrumentis, vt illum sonitum non audirent. [Sidenote: Cyngis lex.] Et dum
Cyngis de terra illa reuerteretur, defecerunt ei victualia et habebant
maximam famem. Et tunc recentia interiora vnius bestia eos contigit
inuenire: qua accipientes, depositis tamen stercoribus decoxerunt: et coram
Cyngis can portantes cum suis illa comedit. Et ex hoc statutum fuit ab eo,
vt nec sanguis, nec interiora, nec aliquid de bestia quod manducari potest,
exceptis stercoribus, proijciatur. Et deinde in terram propriam est
reuersus: et ibidem leges et statuta multiplicia iecit, qua Tartari non
violabiliter obseruant. Ex quibus tantum duo dicemus. Vnum est, quod
quicunque in superbia erectus, propria authoritate sine electione principum
esse voluerit imperator, sine vlla miseratione debet occidi. Vnde ante
electionem ipsius Cuynch propter hoc vnus de principibus, nepos ipsius
Cyngis can fuit occissus. Volebat enim sine electione regnare. Aliud
statutum est, quod sibi debent subiugare omnem terram: nec cum aliqua gente
debent pacem habere, nisi prius eis subdatur, quo vsque veniat tempus
occisionis eorum. Debent enim occidi, vt prophetatum est eis: Et illi qui
euadere poterunt, vt dicunt, debent illam legem tenere quam tenent alij,
qui eos bello deuincunt. Statuit etiam quod per millenarios, et centenarios
et Decanos debeat eorum exercitus ordinari. [Sidenote: Interitus.] Post hoc
ab ictu tonitrui esc occisus, peractis suis ordinationibus and statutis.
Hic autem habuit quatuor filios: Vnus vocabatur Occoday, secundus Tossuch
can, tertius Thaaday et nomen quarti ignoramus. [Sidenote: Liberi.] Isti
quatuor filij cum alijs maioribus qui tunc erant, primum filium videlicet
Occoday elegerunt imperatorem, filij autem istius Occoday Cuyne, qui nunc
est imperator, Cocthen et Cyrenen. [Sidenote: Nepotes.] Et si plures
habuerit filios ignoramus. Filij autem Tossuch can Bati: iste est ditior et
potentior post imperatorem: Ordu, iste est senior omnium ducum: Syban,
Bora, Bercuthanth: aliorum filiorum Tossuch can nomina ignoramus. Filij
Thaaday sunt Burin et Chadan, nomina aliorum filiorum nescimus. Alterius
autem filij Cyngis can, cuius nomen nescimus, filiorum nomina sunt hac.
Vnus vocatur Mengu, cuius mater est Seroctan. Ista domina inter omnes
Tartaros, excepta matre imperatoris, est magis nominata: et potentior est
omnibus excepto Bati. Alius vocatur Becas. Alios filios habuit plures, sed
eorum nomina ignoramus. [Sidenote: Duces.] Hac sunt ducum nomina. Ordu:
iste fuit in Polonia et in Hungaria: Bati, Cathan, Syban, Bureth. Omnes
isti fuerunt in Hungaria, Cyrpodan iste est adhuc vltra mare contra
Soldanum Damasci. Isti remanserunt in terra: Mangu, Cuthen, Syrennen,
Hybilay, Syremum, Synocur, Thuatamur, Cyragay, Sybedey, senex quidam miles
inter eos, Bora, Berca, Mauci, Choranca: sed iste inter alios est minimus.
Alij vero duces sunt plures, sed eorum nomina ignoramus.
[Sidennote: Imperatoris Tartarorum seruile in omnes imperium.] Imperator
autem Tartarorum habet mirabile dominium super omnes. Nullus audet in
aliqua parte morari, nisi ipse assignet ei. Ipse autem assignat vbi maneant
duces: millenarij centenarijs. Centenarij decanis. Insuper quicquid
pracipitur in quocunque tempore quocunque loco, siue ad bellum, siue ad
mortem, siue ad vitam, sine vlla contradictione obediunt. Etiam si petit
filiam virginem vel sororem, sine contradictione dant ei. Aut singulis
annis, aut intermissis aliquibus annis virgines colligit ex omnibus finibus
Tartarorum. Si ipse vult sibi retinere aliquas retinet: alias dat suis
hominibus, sicut videtur ei expedire. Nuncios quoscunque quotcunque et
vbicunque transmittit, oportet quod dent ei sine mora equos subdititios et
expensas. Vndecunque venerint ei tributa vel nuncij, oportet quod equi,
currus, et expensa similter dentur eis. [Sidenote: Inhumanitas erga
Legatos.] Nuncij qui veniunt aliunde in magna miseria sunt in victu pariter
et vestitu: quia expensa viles sunt et pauca: et maxime cum veniunt ad
principes, et ibi debent moram contrahere. Tunc ita parum datur decem
hominibus, quod inde vix possint viuere duo. Nec etiam in curijs principum,
nec in via datur eis comedere, nisi semel in die, et satis parum. Insuper
si aliqua iniuria sibi fiunt, conqueri de facili minime possunt. Vnde eos
oportet illa patienter portare. Insuper multa tam a principibus, quam ab
alijs nationibus et minoribus ab eis exiguntur: et si non daretur, vili
pendunt eos, immo quasi pro nihilo habent eos. Et si a magnis viris
mittuntur, nolunt ab eis modicum munus habere: sed dicunt: A magno homine
venistis, et cur modicum datis? et accipere dedignantur. Et si nuncij bene
volunt facere facta sua, oportet eos dare maiora. Idcirco magnam partem
rerum, qua nobis a fidelibus erant data, oportuit nos de necessitate
muneribus dare. Et sciendum, quod ita omnia sunt in manu imperatoris
pradicti, quod nemo audet dicere, hoc est meum vel illius; sed omnia sunt
Imperatoris, res, iumenta, et homines. Et super hoc etiam nuper emanauit
Imperatoris statutum. Idem dominium per omnia habent duces super homines
suos. Diuisi enim sunt homines Tartari, videlicet etiam alij inter duces.
Nuncij etiam ducum, quocunque eos transmittunt, et homines tam Imperatoris
quam alij omnes equos subdititios et expensas, et qui equos custodiant, et
etiam nuncijs seruiant sine contradictione dare tenentur. Imperatori autem
iumenta vt habeat ex eis lac ad annum vel ad duos, vel ad tres, sicut
placuerit ei, tam duces quam alij pro redditu dare tenentur. Et homines
ducum idem facere tenentur dominis suis. Inter eos enim nullus est liber.
Et vt breuiter dicam, Quicquid Imperator et duces volunt, et quantum volunt
de rebus suis accipiunt. De personis etiam eorom disponunt per omnia, sicut
volunt. [Sidenote: Occaday secundus Imperator Tartarorum.] Mortuo
Imperatore, sicut superius dictum est, conuenerunt Duces et elegerunt
Occoday filiam Cyngis can pradicti Imperatorem. Qui habito consilio
principum diuisit exercitus. Bati, qui in secundo gradu attinebat ei, misit
contra Altisoldanum, et contra terram Biserminorum. Hij erant Saraceni, et
Komanicum loquebantur. Et cum intrasset terram illorum pugnauit contra eos,
et bello eos sibi subiecit. Quadam autem ciuitas qua Barthra [Marginal
note: Barthra ciuitas vel Barchin.] dicitur, diu restitit ei, fecerant enim
foueas multas in circuitu ciuitatis et operuerant illas; et quando illi
veniebant cadebant in foueas. Vnde non potuerunt capere ciuitatem, donec
illas foueas replessent. Homines autem de quadam ciuitate qua vocatur
Iakint [Marginal note: Vel Sarguit.] hac audientes exierunt obuiam eis, se
sponte in manus eorum tradentes: vnde ciuitas eorum non erat destructa, sed
plures eorum occiderunt, et alios transtulerunt. Et accepto spolio
ciuitatis, ipsam alijs hominibus repleuerunt. [Sidenote: Orna super Don
fluuium.] Et venerunt contra ciuitatem qua vocatur Orna. Ista ciuitas erat
nimium populosa: Christiani ibi erant plures; Gazari videlicet, Rutheni, et
Alani, et alij: nec non et Saraceni, Saracenorum enim erat dominium
ciuitatis. Hac autem ciuitas erat diuitijs multum plena. Est enim posita
super fluuium qui vocatur Don, qui intrat in mare. Vnde est quasi portus:
et forum maximum habebant de illa ciuitate alij Saraceni. Et cum non
possent aliter deuincere, praciderunt fluuium, qui ciurrebat per ciutatem,
et illam cum rebus omnibus submerserunt. Quo facto: postea intrauerunt
terram Tortorum, qui similiter sunt Pagani: quam deuincentes, iuerunt
contra Russiam, et fecerunt magnam stragem in terra Russia, ciuitates et
castra destruxerunt, et homines occiderunt: [Sidenote: Kiouia ciuitas.]
etiam Kiouiam qua erat Metropolis Russia obsederunt: et cum diu
obsedissent, illam ceperunt, et occiderunt homines ciuitatis. Inde
procedentes pugnando destruxerunt totam Russiam. De Russia autem et Comania
processerunt duces pradicti, et pugnauerent contra Hungaros et Polonos. Ex
quibus Tartaris in Polonia, et in Hungaria plures interfecti fuerunt. Et si
non fugissent, sed viriliter restitissent, Hungari exiuissent Tartari de
finibus suis: quia tunc habuerant timorem, quod omnes fugere attentabant.
Sed Bati vaginato gladio in faciem eis restitit, dicens: Nolite fugere:
quia si fugitis nullus euadet: Et si debemus mori, moriamur omnes: quia
futurum est, vt Cyngis can pradixit, quod interfici debeamus: Et si nunc
est tempus, sustineamus. Et sic animati sunt et remanserunt, et Hungariam
destruxerunt. [Sidenote: Morduanorum terra.] Inde reuertentes iuerunt in
terram Morduanorum, qui sunt Pagani, et bello deuicerunt. [Sidenote:
Bulgaria magna.] Inde procedentes contra Bileros, id est Bulgariam magnam,
et ipsam destruxerunt omnino. [Sidenote: Hungaria magna.] Inde procedentes
ad Aquilonem adhuc contra Bascart, id est, Hungariam magnam, et eos etiam
deuicerant. [Sidenote: Parossita.] Inde egredientes iuerunt ad Aquilonem,
et venerunt ad Parossitas qui habent paruos stomachos et os paruulum, nec
manducant, sed decoquunt carnes: quibus decoctis ponunt se inter fumum et
ollam, et recipiunt fumum, et de hoc solo reficiuntur: Sed etiam si aliquid
manducant, hoc valde modicum est. [Sidenote: Samogedi.] Inde procedentes
venerunt ad Samogedos. Hij autem homines tantum de venationibus viuunt:
tabernacula et vestes habent tantummodo de bestiarum pellibus. [Sidenote:
Oceanus Septentrionails. Similes Frobisheri hominibus.] Inde vltra
procedentes venerunt ad quandam terram super Oceanum, vbi inuenerunt quadam
monstra qua per omnia formam humanam habebant, sed pedes desinebant in
pedes bouinos, et faciem per omnia habebant vt canis: duo verba loquebantur
more humano et tertio latrabant vt canis: et sic per interualia temporum
latratum interponebant: tum ad naturam suam redibant: et sic intelligi
poterat quod dicebant: Inde redierant in Comaniam, et vsque nunc quidam ex
eis morantur ibidem. [Sidenote: Expeditio Cyrpodanis.] Cyrpodan vero eodem
tempore misit Occoday can cum exercitu ad meridiem contra Kergis, quos
etiam bello deuicit. Hij autem homines sunt pagani, qui pilos in barba non
habent. Quorum consuetudo est talis. Cum pater moritur alicuius, pra dolore
quasi vnam corrigiam in signum lamenti ab aure vsque ad aurem de facie sua
leuant. [Sidenote: Armeni.] Quibus deuictis, ad meridiem iuit contra
Armenos. [Sidenote: Hij videntur sagittasse balistis.] Sed cum per deserta
transiret, etiam quadam monstra effigiem humanam habentia inuenerunt: sed
non nisi vnum brachium cum manu, in medio pectoris, et vnum pedem habebant;
et duo sagittarunt cum vno arcu, et isti ita fortiter currebant, quod equi
eos inuestigare non poterant. Currebant enim saltando super illum vnum
pedem, et cum essent fessi taliter eundo, ibant super manum et pedem,
remouendo se quasi rota; et sic cum essent fessi iterum currebant secundum
modum priorem: aliquos tamen occidebant ex eis. [Sidenote: Georgia.] Inde
procedentes venerunt in Armeniam, quam bello vicerunt, et partem Georgia:
et alia pars venit ad mandatum eorum; et quadraginta millia yperperorum
singulis annis dederunt, et adhuc faciunt idem. [Sidenote: Terra Soldani
Deurum.] Inde procedentes ad terram Soldani Deurum, qui erat satis magnus
et potens, cum eo pugnauerunt et deuicerunt. [Sidenote: Terra Soldani
Halapia.] Inde procedentes vltra de bellando et vincendo vsque ad terram
Soldani Halapia et nunc terram illam impugnant, nec postea vsque in
hodiernum diem in terram suam fuerunt reuersi. Alius exercitus iuit contra
terram Calif de Baldach, quam sibi etiam subdiderunt: Et quadraginta
bisantia exceptis Baldachinis et alijs muneribus omni die dant pro tributi:
Et omni anno pro Calif, vt ad eos veniat, nuncios mittunt: qui cum tributo
munera magna mittit, rogans vt eum supportent. Ipse vero imperator munera
accipit et nihilominus vt veniat mittit pro eo.
Qualiter Tartari se habent in pralijs. Cap. 6.
Dicto de imperio, dicendum est hoc modo de bello. Primo de ordinatione
acierum. Secundo de armis. Tertio de astutijs in congressione, quarto de
crudelitate quam faciunt in captiuos. Quinto de oppugnatione castrorum et
ciuitatum. Sexto de perfidia quam exercent cum hijs qui se reddunt eisdem.
De ordinatione acierum dicemus hoc modo. Cyngis can ordinauit, vt decem
hominibus praponeretur vnus: et ille secundum nos appellatur Decanus. Decem
autem Decanis praponeretur vnus, qui centenarius nuncupatur: Decem vero
Centenarijs praponeretur vnus qui millenarius nuncupatur decem millenarijs
praponeretur vnus, et ille numerus vocatur tenebre apud eos. Cuncto vero
exercitui praponnuntur duo duces vel tres, ita tamen quod habeant respectum
ad vnum. Cum autem omnes sunt in bello si de decem hominibus fugit vnus vel
duo, vel tres, vel etiam plures, omnes occiduntur. Et vt breuiter dicam,
nisi communiter cedant, omnes qui fugiunt occiduntur. Item si vnus vel duo
aut plures audacter ad pugnam accedunt, et decem alij non sequuntur etiam
occiduntur. Item si vnus de decem vel plures capiuntur, et alij socij sui
non liberant eos, etiam occiduntur. Duo arcus vel tres, vel vnum bonum ad
minus, et tres pharetras magnas plenas de sagittis et vnam securim, et
funes ad machinas trahendas habere debet vnusquisque. Diuites autem habent
gladios acutos in fine, ex vna tantum parte incidentes, et aliquantulum
curuos: et habent equum armatum, crura etiam tecta. Galeas et loricas
quidam habent de corio in hunc modum formatas. Habent quasdam corrigias de
boue ad latitudinem vnius manus, et bituminant tres vel quatuor simul, et
ligant illos corrigiolis vel cordis. In corrigia superiori ponunt cordulas
in fine; in inferiori ponunt in medio, et sic faciunt vsque ad finem. Vnde
quum se inclinant in inferiores, corrigia superiores ascendunt et sic
duplicantur super corpus, vel triplicantur. De coopertura equi faciunt
quinque partes: ex vna parte faciunt vnam, ex alia parte faciunt aliam,
quam partem ducunt a cauda vsque ad caput: qua ligantur ad sellam, et post
sellam in dorso et etiam in collo, super renes etiam partem aliam ponunt,
vbi dua partium ligatura iunguntur: in qua pecia faciunt vnum foramen, per
quod caudas exponunt: et ante pectus ponant etiam vnam: qua omnes
protenduntur vsque ad crurium iuncturas. Et ante frontem laminam ferream
ponunt, qua ex vtraque parte colli partibus pradictis ligatur. Lorica vero
etiam quatuor partes habet, vna pars protenditur a foemore vsque ad collum;
sed est facta secundum dispositionem humani corporis: quia ante pectus est
stricta; in rotundum obuoluitur circa corpus a brachijs inferius: Super
humeros autem retro ad renes habent aliam peciam, qua protenditur a collo
vsque ad aliam peciam, qua reuoluitur circa corpus: Super humeros autem
ista dua pecia anterior videlicet et posterior, ad duas laminas ferreas qua
sunt in vtroque humero fibulis connectuntur. Et in vtroque brachio vnam
habent peciem, qua ab humero protenduntur vsque ad manus, qua etiam
inferius sunt apta. Et in vtroque crure vnam habent peciam: qua pecia omnes
fibulis coniunguntur. Galea autem superius est ferrea. Sed illud quod
protegit in circuitu collum et gulam de corio fit. Et omnes ista pecia de
corio sunt formata secundum modum superius annotatum. Quidam autem omnia
qua superius diximus habent de ferro in hunc modum formata. Vnam laminam
tenuem ad latitudinem vnius digiti faciunt, et ad longitudinem palma vnius.
Et in hunc modum faciunt laminas multas: et in vnaquaque lamina octo
foramina paruula faciunt, et interius tres corrigias strictas et fortes
ponunt, et laminas vnam super aliam ponunt, quasi ascendendo per gradus: et
ligant laminas pradictas ad corrigias tenuibus corrigiolis, quas mittunt
per foramina superius annotata: Et in superiori parte consuunt corrigiolam
vnam, vt lamina pradicta bene et firmiter cohareant sibi. Et faciunt ex
laminis quasi corrigiam vnam, et postea ligant per pecias per omnia, sicut
superius dictum est. Et ista faciunt tam ad equorum quam ad hominum
armaturas. Et faciunt illa ita lucere, quod potest homo in eis faciem suam
videre. Aliqui eoram lanceas habent: et in fine ferri lancea vnum habent
vncum, cum quo trahunt hominem de sella si possunt. Longitudo saggitarum
est duorum pedum et vnius palma, et duorum digitorum. Et quia diuersi sunt
pedes, mensurum pedum geometricam ponimus. Duodecem grana hordei pollicis
transuersio est. Sexdecem pollices transuersi faciunt vnum geometricum
pedem. Ferramenta sagittarum sunt acutissima, et ex vtraque parte
incidentia quasi gladius biceps, et semper portant limas iuxta pharetram ad
acuendum sagittas. Ferramenta pradicta caudam habent acutam ad longitudinem
vnius digiti, quam imponunt in lignum. Scutum habent de viminibus vel de
virgulis factum. Saggitas habent alias ad sagittandum aues bestias et
homines inermes ad trium digitorum latitudinem. Sagittas alias habent
diuersimodas ad aues et bestias sagittandas. Quum ad bellum procedere
volunt pracursores pramittunt, qui nihil secum portant prater filtra sua,
equos et arma. Isti nihil rapiunt, domos non comburunt, bestias non
occidunt: Sed tamen homines vulnerant et mortificant, et si non possunt
aliud mittunt in fugam; multo libentius tamen occidunt, quam fugant, post
istos sequitur exertitus, qui cuncta qua inuenit accipit, et homines etiam,
si inueniri possunt, accipiunt et occidunt. [Sidenote: Mos tranandi
flumina.] Quum autem ad flumina perueniunt, hoc modo transeunt illa etiamsi
sunt magna. Maiores vnum rotundum et leue corium habent, in quo in
summitate per circuitum crebras faciunt ansas, in quibus funem imponunt, et
stringunt ita quod in circuitu faciunt quendam ventrem, quem replent
vestibus, et alijs rebus, et fortissime comprimunt ad imuicem: post hoc in
medio ponunt sellas et alias res duriores: homines autem in medio sedent:
et ligant et caudam equi nauem hanc taliter praparatam, et vnum hominum qui
equum regat faciunt pariter cum equo ante natare: vel habent aliquando duos
remos, et cum illis remigant vltra aquam, et sic transeunt fluuium. Equos
vero pellunt in aqua, et vnus homo iuxta vnum equum, quem regit, natat: et
alij equi illum sequuntur. Et sic transeunt aquas et flumina magna. Alij
vero pauperiores vnam bursam de corio bene consutam vnusquisque tenetur
habere: in qua bursa vel in quo sacco vestes et omnes res suas imponunt; et
in summitate saccum fortissime ligant, et suspendunt ad caudam equi, et
transeunt, vt suptadictum est. Sciendum est, quod cum vident hostes tunc
vadunt ad eos, et vnusquisque iacit tres saggitas vel quatuor contra
aduersarios: Et si vident quod eos superare non possunt, retro gradiuntur
ad suos: Et hoc faciunt in fraudem, vt aduersarij eos sequantur ad loca vbi
insidias paruerunt: Et si inimici eorum sequuntur ad pradictas insidias,
circumdant eos et sic vulnerant et occidunt. Item si vident quod magnus
exercitus est contra eos, aliquando diuertunt ab eo per vnam dietam vel
duas, et aliam partem terra inuadunt et spoliant: et interficiunt homines,
et terra destruunt et deuastant. Et si vident quod hoc etiam facere non
possunt, cedunt retro ad decem vel duo decem dietas: aliquando etiam
morantur in loco tuto, quousque aduersariorum exercitus separetur, et tunc
furtim veniunt, et depopulantur totam terram. In bellis etiam astutissimi
sunt: quia iam per quadraginta annos et amplius cum alijs gentibus
dimicarunt. Cum autem volunt ad pugnam accedere, omnes acies ordinant sicut
deberent pugnare. Duces siue principes exercitus bellum non intrant, sed
stant a longe contra inimicorum exercitum, et iuxta se habent pueros in
equis et mulieres et equos. Et faciunt aliquando imagines hominum, et
ponunt super equos. Hoc ideo faciunt, vt multitudo magna bellantium esse
credantur. Contra faciem equorum vnam aciem captiuorum et aliarum gentium
qua sunt inter eos transmittunt: et forsitan aliqui Tartari vadunt cum eis.
Alias acies fortiorum hominum longe mittunt a dextras et a sinistris, vt
non videantur ab aduersarijs suis: et sic circumdant aduersarios et
colligunt in medium, et pugnare incipiunt ex omni parte. Et cum sunt
aliquando pauci, putantur ab aduersarijs qui circumdati sunt, esse multi.
Et maxime cum videant illos, qui sunt cum duce vel principe exercitus
pueros et mulieres et equos, et homines fictos, vt dictum est supra: quos
credunt esse pugnatores: et per hoc terrentur et confunduntur. Et si forte
aduersarij bene pugnant, faciunt eis viam vt fugiant: et statim cum fugere
incipiunt, ab inuicem separati insequuntur eos, et plures tunc occidunt
fuga, quam mortificare possent in bello. Sciendum tamen est, quod si aliud
possunt, non libenter congrediuntur, sed homines et equos sagittis
vulnerant et occidunt. Munitiones in hunc modum expugnant. [Sidenote:
Qualiter munitiones obsident.] Si est talis munitio ipsam circumdat, immo
aliquando ita sepiunt, vt nullus ingredi vel exire possit. Expugnant
fortissime machinis et sagittis: et nec die nec nocte cessant a pralio, vt
illi qui sunt in munitionibus non quiescant. Ipsi Tartari quiescunt: quia
acies diuidunt et vna succedit alteri in pugnam vt non nunium fatigentur.
Et si eam taliter habere non possunt gracum proijciunt ignem. Imo solent
aliquando accipere aruinam hominum quos occidunt, et liquefactum proijciunt
super domos: Et vbicunque venit ignis super pinguedinem illam, quasi
inextinguibiliter ardet. Et si ita non praualent, et si ciuitas illa vel
castrum habeat flumen, obstruunt illud, vel faciunt alium alueum et
submergunt illam munitionem si possunt. Si autem non possunt suffodiunt
illam, et sub terra armati in ipsam ingrediuntur. Et cum iam intrauerunt,
vna pars ignem imponit vt comburatur: et alia pars cum illius munitionis
hominibus pugnat. Si autem nec sic illam vincere possunt, castrum vel
munitionem suam faciunt contra illam, vt ab inimicorum iaculis non
grauentur, et contra illam multo tempore iacent: nisi forte exterius
adiutorium exercitus qui pugnat cum eis adhibeat, et vi remoueant ipsos.
[Sidenote: Punica fides.] Sed cum iacent ante munitionem, blande eis
loquuntur, et multa promittunt, ad hoc vt se in eorum manus tradant: Et si
illi se eis tradiderint, dicunt: Exite, vt secundum morem nostrum vos
muneremus. Et cum illi ad eos exeunt, quarunt qui sunt artifices inter eos,
et illos reseruant: alios autem, exceptis illis quos volunt habere pro
seruis cum securi occidunt. Et si aliquibus alijs parcunt, vt dictum est,
nobilibus et honestis nunquam parcunt. Et si forte aliquo casu contingente
reseruant aliquos nobiles; nec prece nec precio vltra de captiuitate
possunt exire. In bellis autem quoscunque capiunt occidunt, nisi forte
velint aliquos reseruare vt habeant eos pro seruis. Occidendos autem
diuidunt per centenarios, vt cum bipenni interficiantur ab eis. Ipsi vero
post hoc diuidunt captiuos, et vnicuique seruo ad interficiendum dant decem
aut plures vel pauciores, secundum quod maioribus placet.
De terris quas eorum dominio subiugarunt. Cap. 7.
Scripto quomodo pugnant, dicendum est de terris, quas eorum dominio
subiugarunt. De quo isto modo scribemus. Primo dicemus quomodo faciunt cum
hominibus pacem. Secundo de terrarum nominibus quas sibi subdiderunt.
Tertio de tyrannide quam exercent in eis. Quarto de terris qua viriliter
restiterunt. Sciendum est quod cum nullis hominibus faciunt pacem, nisi
subdentur eis, quia, vt dictum est supra, Cyngis can habent mandatum, vt
cunctas si possunt sibi subijciant nationes. Et hac sunt illa qua petunt ab
eis, vt vadant cum eis in exercitu contra omnem hominem quando placet, et
vt dent decimam de omnibus tam de hominibus, quam de rebus. Computant enim
decem, et vnum accipiunt. De puellis faciunt illud idem, quos in terram
eorum deducunt et tenent eos pro seruis: reliquos numerant et ordinant
secundum morem. Sed quando plene habent dominium super eos, si aliquid
promiserunt eis nihil obseruant: sed quascunque possunt congrue occasiones
inueniunt contra eos. Nam cum essemus in Russia, missus fuit Saracenorum ex
parte Cuynthcan vt dicebatur et Bati et prafectus ille a quolibet homine
qui habebat tres pueros vnum accipiebat: et quicunque viri non habebant
vxores, illos deducebant, et faciebant de mulieribus etiam illud idem qua
viros legitimos non habebant. Pauperes etiam qui mendicando suum victum
quarebant similiter deportabunt. [Sidenote: Vrsi albi.] Reliquos autem
secundum eorum consuetudinem numerauit, pracipiens vt vnusquisque tam
paruus quam magnus, et infans vnius diei, siue pauper siue diues esset,
tale tributum praberet: vt scilicet daret vnum pellem albi vrsi, et vnum
nigrum castorem, et vnum Zabulum, et vnam nigram pellem cuiusdam animalis
quod in terra latibulum habet, cuius nomen nescio in latinum transferre,
sed Teutonice dicitur illit [Marginal note: Vel Illic.]: [Sidenote:
Dochon.] Poloni autem et Rutheni appellant illam Dochon: et vnam nigram
pellem vulpinam. Et quicunque ista non dat, inter Tartaros debet duci, et
in eorum redigi seruitutem. Mittunt etiam pro principibus terrarum, vt ad
eos veniant sine mora: et cum venerint, debitum honorem nullum recipiunt,
sed habentur vt alia viles persona: et oportet vt eis munera magna
prasentent, tam ducibus quam vxoribus eorum, et officialibus, millenarijs
et centenarijs. Imo omnes generaliter, et ipsi etiam serui ab eis cum magna
importunitate munera quarunt: Et non solum ab ipsis, sed etiam a nuncijs
eorum cum mittuntur. Aliquibus etiam inueniunt occasiones vt eos occidant.
Sicut de Michaele et alijs actum est. Aliquos vero alliciunt, quos
permittunt redire. Aliquos etiam potionibus perimunt vel veneno. Eorum enim
intentio est, vt ipsi soli dominentur in terra. Idcirco quarunt occasiones
contra nobiles, vt eos occidant. Ab illis vero quos redire permittunt
petunt eorum filios aut fratres, quos vlterius nunquam dimittunt. Sicut
factum est de filio Ieroslai, et de quodam duce Alanorum, et alijs
plurimis. Et si moritur pater vel frater siue hares, filium vel fratrem
nunquam dimittunt: immo illius principatum totaliter accipiunt sibi.
[Sidenote: Solangi. Bascha, vox Tartarica qua vtuntur Turci.] Sicut de
quodam Solangorum vidimus esse factum, Baschathos suos ponunt in terris
eorum quos redire permittunt, quibus oportet vt ad nutum tam duces quam
alij debeant obedire. Et si homines alicuius ciuitatis vel terra non
faciunt quod volunt, isti Baschathi imponunt eis, quod sunt Tartaris
infideles: et sic ciuitatem illam vel terram destruunt et homines qui sunt
in ea occidunt, per manum validam Tartarorum, qui ex mandato principis
illius cui obedit terra illa veniunt eis nescientibus, et subito irruunt
super eos: sicut nuper contigit cum in terra Tartarorum essemus de quadam
ciuitate. Quod ipsummet de Ruthenis fecerunt in terra Comanorum. Et non
solum princeps Tartarorum qui terram vsurpauit, sed prafectus ipsius, et
quicunque Tartarus per ciuitatem illam siue terram transit quasi dominatur
eidem, et maxime qui maior est apud eos. In super aurum et argentum, et
alia qua volunt et quando libet ad imperatorem vadant Tartarorum ad
placitandum. Sicut nuper contigit de duobus filijs regis Georgia. Vnus enim
erat legitimus, et alter de adulterio natus, qui vocabatur Dauid legitimus
autem Melic vocabatur. Filio adultera terra partem relinquebat pater. Alius
vero, qui iunior erat, veniebat cum matre ad Tartarorum imperatorem, pro eo
quod Dauid pradictus ad ipsum iter arripuerat veniendi. Mater alterius
scilicet Melic regina Georgia, per quam maritus tenebat regnum, quia per
foeminas illud regnum tenebatur, mortua fuit in via. Illi autem cum
venerunt dederunt maxima munera: et maxime legitimus filius, qui repetebat
terram quam reliquerat pater filio suo Dauid, cum non deberet habere, quia
adultera filius erat. Ille vero respondit: Licet sim filius concubina, peto
tamen vt fiat mihi iusticia secundum legem Tartarorum qui nullam
differentiam faciunt inter filios legitima et ancilla: vnde fuit data
sententia contra filium legitimum, vt ille Dauidi qui maior erat subesset,
et terram haberet quiete et pacifice, quam dederat ei pater: et sic donaria
qua dederat, et causam quam contra fratrem suum Dauid habuerat, amisit. Ab
illis etiam nationibus qua longe sunt ab eis, et coniuncta sunt alijs
nationibus quas aliquo modo timent, qua non sunt eis subiecta, tributum
accipiunt et quasi misercorditer agunt cum eis, vt non adducant exercitum
super eos, vel etiam vt alij non terreantur, se tradere eis. Sicut factum
est de Obesis siue Georgianis, a quibus quinquaginta vel quadraginta
millia, vt dictum est, yperperorum siue Bysantiorum accipiunt pro tributo:
alias ad hoc in pace esse permittunt. Tamen, secundum quod intelleximus ab
eis, rebellare proponunt.
Terrarum nomina quas vicerunt sunt hac. Kytai, Naymani, Solangi, Kara
Kytai, siue nigri Kytai, Comania, Tumat, Vourat, Caraniti, Huyur, Soboal,
Merkiti, Meniti, Baryhryur, Gosmit, Saraceni, Bisermini, Turcomani, Byleri
magna Bulgaria, Baschare, magna Hungaria, Kergis, Colona, Thorati,
Buritabeth, Parossiti, Sassi, Iacobiti, Alani, siue Assi, Obesi siue
Georgiani, Nestoriani, Armeni, Cangiti, Comani Brutachi, qui sunt Iudai,
Mordui, Torci, Gazari, Samogedi [Sidenote: Samogedi aquilonares.], Perses,
Thoas, India minor siue Athiopia, Yrchasi, Rutheni, Baldach, Sarthi: Alia
terra sunt plures, sed earum nomina ignoramus. Vidimus etiam viros et
mulieres fere de omnibus terris supra nominatis. Hac autem sunt nomina
Terrarum qua eis viriliter restiterunt, nec sunt adhuc subdita eis, India
magna, Mangia; [Sidenote: Mangia.] Quadam pars Alanorum, Quadam pars
Kytaorum, Sayi. Quandam enim ciuitatem Sayorum pradictorum obsederunt et
debellare tentauerunt. At ipsi fecerunt machinas contra machinas eorum, et
Tartarorum machinas omnes fregerunt, nec ciuitati appropinquare poterant ad
pugnam contra machinas et balistas. Tandem vnam viam sub terra fecerunt, et
prosiluerunt in ciuitatem, et alij tentabant incendere ciuitatem, alij
pugnabant. Homines autem ciuitatis vnam partem populi ad extinguendum ignem
posuerunt, et alia pars fortiter pugnabat cum hijs qui intrauerunt
ciuitatem, et multos occiderunt ex eis, et alios vulnerauerunt,
compellentes eos ad suos redire. At ipsi videntes quod nihil possent
facere, et multi homines morerentur, recesserunt ab eis. In terra
Saracenorum et aliorum vbi sunt quasi inter eos domini, accipiunt omnes
artifices meliores, et in omnibus operibus suis ponunt. Alij autem
artifices dant eis de opere suo tributum. Segetes omnes condunt in horreis
dominorum: et vnicuique vnum pondus satis modicum dant in die: nihil aliud
nisi ter in septimana modicum quid de carnibus eis prebent. Et illi hoc
tantum artificibus faciunt qui in ciuitatibus commorantur. Item quando
dominis placet iuuenes omnes accipiunt, et post se cum omnibus famulis suis
ire cogunt: qui de catero certo sunt numero Tartarorum; immo potius de
numero captiuorum: quia etsi inter ipsos sunt numerati, non tamen habentur
in reuerentia sicut Tartari; sed habentur pro seruis, et ad omnia pericula
vt alij captiui mittuntur. Ipsi enim in bello sunt primi: Etiam si debet
palus vel aqua periculosa transiri, eos oportet primo vadum tentare. Ipsos
est etiam necesse operari omnia qua sunt facienda. Ipsi etiam si in aliquo
offendunt, vel si non obediunt ad nutum, vt asmi verberantur. Et vt
breuiter dicam, modicum quid manducant, et etiam modicum bibunt, et pessime
induuntur; nisi forte aliquid possunt lucrari, nisi sunt aurifabri et alij
artifices boni. Sed aliqui tam malos dominos habent, quod nihil eis
dimittunt, nec hadent tempus pra multitudine operum dominorum, vt sibi
aliquid operentur, nisi furentur sibi tempus, quando forsitan debent
quiescere vel dormire. Et hoc si vxores vel propriam stationem permittuntur
habere. Alij autem qui tenentur in domo pro seruis omni miseria sunt
repleti. Vidi enim eos ire in bracis sapissime, et toto corpore nudos in
maximo solis ardore. Et in hyeme patiuntur maximum frigus. Vidimus etiam
aliquos pedicas et digitos manuuni de magno frigore perdidisse. Audiuimus
etiam alios esse mortuos, vel etiam de magno algore quasi in omnibus
membris inutiles esse, factos.
Quomodo bello occurratur Tartaris. Cap. 8.
Dicto de terris, qua obediunt eis, supponendum est quomodo bello occurratur
eisdem. Quod videtur nobis hoc modo dicendum. Primo scribendum est quid
intendunt. Secundo de armis et ordinatione acierum. Tertio quomodo
occurratur astutijs eorum in congressione. Quarto de munitione castrorum et
ciuitatum. Quinto quid faciendum sit de captiuis eorum. Intentio Tartarorum
est subijcere sibi totum mundum si possunt. Et de hoc Cyngischan habent
mandatum, sicut superius dictum est. Idcirco eorum imperator sic in literis
suis scribit: "Dei fortitudo, Omnium imperator." Et in superscriptione
sigilli sui hoc habet: "Dominus in coelo, et Cuynch Chan super terram. Dei
fortitudo, omnium hominum imperatoris sigillum." Et ideo cum nullis
hominibus faciunt pacem, vt dictum est, nisi forte se in eorum manibus
tradunt. Et quia excepta Christianitate nulla est terra in orbe quam
timent, idcirco se ad pugnam prapararunt contra nos. Vnde nouerint vniuersi
quod nobis existentibus in terra eorum in solenni curia, qua iam ex
pluribus annis indicta erat, fuimus, vbi elegerunt Cuynch imperatorem in
presentia nostra, qui in lingua eorum dicitur Chan. Qui Cuynch Chan
pradictus erexit cum omnibus principibus vexillum contra ecclesiam dei et
Romanum imperium, et contra omnia regna Christianorum et populos
occidentis, nisi forsan facerent ea, qua mandat Domino Papa, et potentibus
ac omnibus Christianorum populis Occidentis: quod nulla ratione faciendum
est: tum, propter nimiam seruitutem et intolerabilem, qua est hactenus
inaudita, quam vidimus oculis nostris, in quam redigunt omnes gentes sibi
subiectas: tum propterea quod nulla in eis est fides: nec potest aliqua
gens confidere in verbis eorum: quia quicquid promittunt non obseruant,
quando vident sibi tempora fauere: et subdoli sunt in omnibus factis et
promissis eorum. Intendunt etiam delere omnes principes, omnes nobiles,
omnes milites de terra, vt superius dictum est: sed hoc faciunt subdole et
artificiosem subditos suos. Tum etiam quia indignum est quod Christiani
subdantur eisdem, propter abominationes eorum, et quia in nihilum redigitur
cultus dei, et anima pereunt, et corpora vltra quam credi possit
multitudine affliguntur. In primo quidem sunt blandi, sed postea vt scorpio
cruciant et affligunt. Tum quia pauciores sunt numero, et corpore
debiliores quam populi Christiani. In pradicta autem curia sunt bellatores
et principes et exercitus assignati. De decem hominibus mittuntur tres cum
familijs eorum, de omni terra potestatis eorum. Vnius exercitus debet
intrare per Hungariam: secundus per Poloniam. Veniunt autem pugnaturi
continue octodecem annis. Tempus est etiam eis assignatum. In Martio an.
Dom. 1247, si de terra sua mouebunt. Venient autem in tribus vel in quatuor
[Marginal note: Forte mensibus.] annis vsque ad Comaniam. De Comania autem
insultum facient in terras superius annotatas. Hac omnia firma sunt et
vera, nisi dominus aliquod impedimentum pro sua gratia faciat eis. Sicut
fecit quando venerunt in Hungariam et Poloniam. Debebant enim procedere
tunc pro certo triginta annis. Sed interfectus fuit tunc imperator eoram
veneno: et propter hoc quieuerunt a prelijs vsque nunc. Sed modo, quia
positus est imperator de nouo, iterum se de nouo ad pugnam incipiunt
praparare. [Sidenote: Tartari proponunt inuadere Liuoniam at Prussiam.]
Adhoc sciendum est, quod imperator dixit ore suo, quod vellet mittere
exercitum in Liuoniam et Prussiam. Et quoniam omnem terram volunt delere
vel in seruitutem redigere, qua seruitus est intolerabilis nostra genti, et
superius dictum est: Occurrendum est igitur eis in bello. Sed si vna
prouincia non vult alteri opem ferre, terra illa delebitur contra quam
pugnant, et cum illis hominibus quos capiunt pugnabunt contra aliam terram;
et in acie erunt primi. Si male pugnant occidentur ab eis: Si autem bene,
ipsos cum promissis adulationibus tenent: et etiam vt ab ipsis non fugiant
promittunt eis quod facient eos dominos magnos et post hoc quando securi
esse possunt de ipsis, vt non redeant, faciunt eos infoelicissimos seruos.
Ac de mulieribus quas volunt in concubinas tenere pro seruitijs faciunt
illud idem. Et ita cum hominibus deuicta prouincia destruunt aliam terram.
Nec est aliqua prouincia qua per se possit resistere eis: quia de omni
terra potestatis eorum, vt dictum est homines congregint ad bellum. Vnde si
Christiani seipsos et suam terram et Christanitatem volunt seruare, oportet
quod in vnium conueniant reges, principes et barones, et terrarum rectores,
et mittant de communi consilio homines contra eos ad pugnam, antequam ipsi
incipiunt in terras diffundi. Quoniam postquam incipiunt spargi per terras,
vndique homines quarunt, et nullus congrue auxilium alteri potest prabere:
quoniam ipsi cateruatim vndique quarunt homines et occidunt. Et si claudunt
se in castris, ponunt tria millia vel quatuor millia hominum contra castrum
vel ciuitatem, qui obsideant eam; et ipsi nihilominus diffunduntur per
terras homines occidentes. Quicunque autem volunt pugnare cum eis, hac arma
debent habere. Arcus bonos et fortes, et balistas quas multum timent, et
sagittas sufficientes: et bonum dolabrum de bono ferro, et scutum cum longo
manubrio. [Sidenote: Temperamentum ferri.] Ferramenta sagittarum de arcu
vel de balista debent, vt Tartari, quando sunt calida, temperari in aqua
cum sale mixta, vt fortia sint ad penetrandum arma eorum. Gladios et etiam
lanceas cum vnco, qui valeant ad trahendum eos de sellis: quia de eis
facillime cadunt; ac cultellos ac loricas duplicatas; quia illos eorum
sagitta non penetrant; et galeam et arma alia ad protegendum corpus et
equum ab armis et sagittis eorum. Et si aliqui non sunt ita bene armati, vt
dixit; debent ire post alios vt faciunt Tartari: et trahere contra eos de
armis et sagittis. Nec debent parcere pecunia, quoniam comparent arma, vt
possint animas et corpora, libertatem et res alias conseruare. Acies debent
ordinari, vt ipsi, per millenarios, centenarios, et decanos et duces
exercitus: qui duces nequaquam debent pralium intrare, sicut nec duces
eorum, sed debent exercitus videre et ordinare: legemque debent ponere vt
simul incedant ad bellum, siue alias, sicut sunt ordinati. Et quicunque
relinquit alium siue ad bellum procedentem, siue pugnantem, vel quicunque
fugerit, nisi omnes communiter cedant, grauissime puniatur: quia tunc pars
bellantium sequitur fugientes, et sagittis eorum occidunt, et pars cum hijs
qui remanent pugnant, et sic confunduntur et occiduntur remanentes et
fugientes. Similiter quicunque conuersus fuerit ad pradam tollendam,
antequam omnino sit exercitus contrariorum deuictus, maxima poena
mulctetur. Talis enim apud Tartaros sine vlla miseratione occiditur. Locus
ad praliandum est eligendus, si fieri potest vt campus sit planus, et
possint vndique videre: et si possunt habeant syluam magnam a tergo vel a
latere. Ita tamen quod non possunt intrare inter ipsos et syluam: nec
debent simul omnes conuenire in vnum, sed facere acies multas, et diuersas
ab inuicem nec tamen multum distantes. Et contra illos qui post veniunt
debent vnam aciem mittere qui eis occurrat. Et si Tartari simulant fugam,
non multum vadant post eos, nisi forte quantum possunt videre, ne forte
ipsos ad paratas insidias trahant, sicut facere solent: Et alia sit parata
ad muandum aciem illam, si fuerit opportunum. [Sidenote: Speculatores.]
Insuper habeant speculatores ex omni parte, vt videant quando veniant alia
acies Tartarorum retro, a dextris et a sinistris et semper debent mittere
aciem contra aciem qua eis occurrat. Ipsi enim semper nituntur concludere
aduersarios eorum in medio, vnde magnam cautelam debent habere ne hoc
facere possint, quia sic exercitus facillime debellatur. Omnes acies hoc
debent cauere, ne diu currant post eos, propter insidias quas solent
praparare: plus enim fraudulentia quam fortitudine pugnant. Duces exercitus
semper debent esse parati ad mittendum adiutorium, si necesse est, illis
qui sunt in pugna, et propter hoc etiam debent vitare nimium cursum post
eos: ne forte fatigentur equi eorum; quoniam nostri multitudinem equorum
non habent. Sed Tartari illum quem equitant vna die, illum non ascendunt in
tribus vel in quatuor diebus post hoc. Vnde non curant si fatigentur equi
eorum propter multitudinem quam habent. Et si Tartari cedunt, non tamen
nostri debent recedere, vel ab inuicem separari: quia simulando hoc
faciunt, vt exercitus diuidatur, et post hoc terram libere ingrediantur, et
eam destruant. Debent etiam cauere vt non faciant nimias expensas, vt
solent; ne propter penuriam redire compellantur, et dent Tartaris viam, vt
ipsos et alios occidant et destruant omnem terram; et propter eorum
superfluitatem nomen Domini blasphemetur. Et hoc debent facere diligenter
vt si contingat aliquos pugnatores recedere, quod alij loco eorum
succedant. Duces etiam nostri debent die nocteque facere exercitum
custodiri, ne repente et subito irruant super ipsos quia Tartari vt
damones, multas excogitant iniquitates et artes nocendi: Immo tam de die
quam de nocte semper debent esse parati: sed nec spoliati debent iacere nec
deliciose ad mensam sedere, ne imparati inueniantur, quia Tartari semper
vigilant, vt possint nocere. Homines vero tera qui Tartaros expectant, vel
super se timent venire, occultas foueas debent habere, in quibus sagittas,
et alia debent reponere, propter duo: vt videlicet Tartari non possint ea
habere; et si propitius fuerit eis Deus, valeant ea postea inuenire; Eis
fugientibus de terra, debent foenum et stramina comburere, vt equi
Tartarorum ad comedendum minus inueniant. Ciuitates autem et castra si
volunt munire, videant prius qualia sint in situ. Situs enim talis debet
esse in castris, quod machinis et sagittis expugnari non possit: et aquam
habeant sufficientem et lignum, et si fieri potest, quod introitus et
exitus eis tolli non possit: et quod habeant homines sufficientes qui
possint vicissim pugnare. Et debent vigilare diligenter ne aliqua astutia
possint castrum furari. Expensas ad multos annos debent habere
sufficientes: custodiant tamen diligenter illas, et in mensura manducent,
quia nesciunt quanto tempore eos in castris oportet esse inclusos. Quum
enim incipiunt, tunc multis annis obsident vnum castrum. [Sidenote: Obsidio
12 annorum.] Sic fit hodierna die in terra Alanorum de quodam monte, quem,
vt credo, tam obsederunt per duodecem annos; qui viriliter restiterunt, et
multos Tartaros et nobiles occiderunt. Alia autem castra et ciuitates, qua
talem situm non habent debent fortiter vallari foueis profundis munitis, et
muris bene praparatis; et arcus et sagittas sufficientes: et lapides ac
fundas debent habere. Et debent diligenter cauere, quod non permittant
Tartaros ponere machinas suas; et suis machinis debent eos repellere. Et si
forte aliquo ingenio vel arte erigunt lartari machinas suas, debent eas
destruere machinis suis si possunt. Balistis etiam, fundis et machinis
debent resistere ne ciuitati appropinquent. Alias etiam debent esse parati,
vt superius dictum est. De castris et ciuitatibus, qua sunt in fluminibus
posita, diligenter debent videre ne possint submergi. Sed ad hoc sciendum
est, quod Tartari plus diligunt, quod homines claudant se in ciuitatibus,
quam quod pugnent cum eis in campo. Dicunt enim eos esse suos por cellos in
hara conclusos. Vnde ponunt eis custodes, vt supradictum est. Si autem
aliqui Tartari de equis suis in bello proijciuntur, statim sunt capiendi:
quia cum sunt in terra fortiter sagitant, et equos et homines vulnerant et
occidunt. Et si seruantur tales, potest esse, quod habeatur pro eis pax
perpetua, aut pecunia magna redimantur: quoniam se adinuicem satis
diligunt. Sed quomodo Tartari cognoscantur, superius dictum est vbi forma
eorum fuit expressa. Tamen quando capiuntur, si debent seruari, ne fugiant
diligens est custodia adhibenda. Sunt etiam alia multa gentes cum eis, qua
per formam superius annotatam possunt ab ipsis cognosci. Est etiam hoc
sciendum, quod multi in exercitu eorum sunt, qui si viderent tempus, et
haberent fiduciam, quod nostri non occiderent eos, ex omni parte exercitus,
sicut ipsimet nobis dixerunt, pugnarent cum eis, et plura mala facerent
ipsis, quam alij, qui sunt eorum aduersarij manifesti.
* * * * *
The long and wonderful voyage of Frier Iohn de Plano Carpini, sent
ambassadour by Pope Innocentius the iiii. An. Do. 1246. to the great
CAN of Tartaria; wherin he passed through Bohemia, Polonia, Russia,
and so to the citie of Kiow vpon Boristhenes, and from thence rode
continually post for the space of sixe moneths through Comania, ouer
the mighty and famous riuers of Tanais, Volga, and Iaic, and through
the countries of the people called Kangitta, Bisermini, Kara-Kitay,
Naimani, and so to the natiue countrie of the Mongals or Tartars,
situate in the extreme Northeasterne partes of all Asia: and thence
backe againe the same way to Russia, and Polonia, and so to Rome;
spending in the whole voyage among the sayd Tartars one whole yeere
and aboue foure moneths. Taken out of the 32. booke of Vincentius
Beluacensis his Speculum historiale.
LIBRI XXXII.
De prima missione Fratrum Pradicatorum et Minorum ad Tartaros. Cap. 2.
[Sidenote: Ascelinus.] Hoc etiam tempore misit Innocentius IIII. Papa Fr.
Ascelinum de ordine Pradicatorum cum tribus alijs Fratribus, auctoritate,
qua fungebantur, de diuersis ordinis sui conuentibus sibi associatis, cum
literis Apostolicis ad exercitum Tartarorum, in quibus hortabatur eos, vt
ab hominum strage desisterent, et fidei veritatem reciperent. [Marginal
note: Vide Mechouium lib. I cap. 5.] [Sidenote: Simon Sanquintinianus.] Et
ego quidem ab vno Fratrum Pradicatorum, videlicet a Fr. Simone de S.
Quintino, iam ib illo itinere regresso, gesta Tartarorum accepi, illa
duntaxat, qua superius per diuersa loca iuxta congruentiam temporum huic
operi inserui. [Sidenote: Ioannes de Plano Carpini.] Siquidem et eo tempore
quidam Frater ordinis Minorum, videlicet Fr. Iohannes de Plano Carpini, cum
quibusdam alijs missus fuit ad Tartaros, qui etiam, vt ipse testatur, per
annum et quatuor menses et amplius cum eis mansit, et inter eos ambulauit.
[Sidenote: Benedictus Polonus.] A summo namque Pontifice mandatum, vt
omnia, qua apud eos erant, diligenter scrutaretur, acceperat, tam ipse,
quam Fr. Bendictus Polonus eiusdem ordinis, qui sua tribulationis particeps
et socius erat. [Sidenote: Libellus historialis Iohannis de Plano Carpini.]
Et hic ergo Fr Ioannes de his, qua apud Tartaros vel oculis proprijs vidit,
vel a Christianis fide dignis, qui inter illos captiui erant, audiunt,
libellum historialem conscripsit qui et ipse ad manus nostras peruenit. De
quo etiam hic quasi per epilogum inserere libet aliqua, videlicet ad
supplementum eorum, qua desunt in pradicta Fr Simoms historia.
The same in English.
The voyage of Iohannes de Plano Carpini vnto the Northeast parts of
the world in the yeere of our Lord, 1246.
Of the first sending of certaine Friers Pradicants and Minorites vnto the
Tartars, taken out of the 32 Booke of Vincentius Beluacensis [Footnote:
Vincentius Belvacensis, or of Beauvais who died in 1264 was a favourite
of Louis IX of France, who supplied him with whatever books he required.
He thus obtained plenty of material for his _Speculum Majus_ (printed at
Douay in 1624, 10 vols. in 4, folio), a badly chosen and ill-arranged
collection of extracts of all kinds. It is in four parts the first called
_Speculum naturale_ the second, _Speculum doctrinale_, the third
_Speculum morale_ and the fourth _Speculum Historiale_.] his Speculum
Historiale beginning at the second Chapter.
[Sidenote: Ascellinus.] About this time also, Pope Innocentius the
fourth sent Frier Ascelline being one of the order of the Pradicants,
together with three other Friers (of the same authoritie whereunto
they were called) consorted with him out of diuers Conuents of their
order, with letters Apostolicall vnto the Tartars campe: wherein hee
exhorted them to giue ouer their bloudie slaughter of mankinde, and to
receiue the Christian faith. [Sidenote: Simon Quintinianus.] And I in
verie deede, receuied the relations concerning the deedes of the
Tartars onelie, (which, according to the congruence of times, I haue
aboue inserted into this my woorke) from a Frier Minorite called Simon
de Sanct. Quintin who lately returned from the same voyage. [Sidenote:
Iohn de Plano Carpini.] And at that verie time also, there was a
certaine other Frier Minorite, namely Frier Iohn de Plano Carpini,
sent with certaine associates vnto the Tartars, who likewise (as
himselfe witnesseth) abode and conuersed with them a yeere and three
moneths at the least. [Sidenote: Benedictus Polonus.] For both he and
one Frier Benedict a Poloman being of the same order, and a partaker
of all his miserie and tribulation, receiued straight commaundement
from the Pope that both of them shoulde diligently searche out all
things that concerned the state of the Tartars. And therefore this
Frier Iohn hath written a litle Historie (which is come to our hands)
of such things, as with his owne eyes hee sawe among the Tartars, or
which he heard from diuers Christians worthy of credit, remaining
there in captiuitie. Out of which historie I thought good by way of
conclusion, to insert somewhat for the supply of those things which
are wanting in the said Frier Simon.
De situ et qualitate terra Tartarorum. Cap. 3.
Iohannes de Plano Carpini.
[Sidenote: Tartaria descriptio.] Est in partibus Orientis terra, qua
Mongal siue Tartaria dicitur, in ea scilicet parte sita, in qua Oriens
Aquiloni coniungi creditur. Ab Oriente quidem habet terram Kythaorum
et etiam Salangorum, a meredie vero terram Sarracenorum. Inter
Orientem [Marginal note: Vel Occidentem.] et meridiem terram Huynorum,
et ab Occidente prouinciam Naymanorum, ab Aquilone vero circundatur
Oceano. In parte aliqua nimium est montuosa, et in aliqua campestris,
sed tota fere admixta glarea plurimum arenosa, nec est in centesima
parte fructuosa. Nec enim potest fructum portare, nisi aquis
fluuialibus irrigetur, qua ibi sunt rarissima. Vnde nec villa nec
aliqua ciuitates ibidem reperiuntur, excepta vna, qua Cracurim
appellatur, et satis bona esse dicitur. [Sidenote: Syra orda.] Nos
quidem illam non vidimus, sed ad dimidiam dietam prope fuimus, cum
apud Syram ordam, qua curia maior Imperatoris, eorum est, essemus.
Licet autem alias infructifera sit illa terra, tamen alendis pecoribus
est apta. In aliqua eius parte sunt aliqua sylua modica, alia vero
sine lignis est omnino. [Sidenote: Aeris intemperies.] Itaque tam
Imperator quam Principes, et omnes alij sedent, et cibaria sua
decoquunt ad focum, de boum et equorum stercoribus factum. Ipse quoque
aer inordinatus est ibidem mirabiliter. In media siquidem astate ibi
tonitrua magna et fulgura fiunt, ex quibus plurimi occiduntur homines,
et eodem quoque tempore cadunt ibidem maxima niues. [Sidenote: Orda
quid.] Sunt et ibi ventorum frigidissimorum tam maxima tempestates,
quod aliquando vix possunt equitare homines. Vnde cum ante ordam
essemus (sic enim apud eos stationes Imperatoris et Principum
appellantur) pra venti magnitudine in terra prostrati iacebamus, et
videre propter pulueris magnitudinem minime poteramus. Nunquam ibi
pluit in hyeme, sed frequenter in astate, et tam modicum, vt vix
posset aliquando puluerem et radicem graminum madefacere. Ibi quoque
maxima grando cadit sape. Vnde cum Imperator electus in sede regni
debuit poni, nobis in curia tunc existentibus, tanta cecidit grando,
quod ex subita resolutione plusquam CLX. homines in eadem curia
fuerunt submersi. Res etiam et habitacula plura fuerunt deducta. Ibi
etiam est in astate subito calor magnus, et repente maximum frigus.
The same in English.
Of the situation and qualitie of the Tartars land, by Iohannes de
Plano Carpini. Chap. 3.
[Sidenote: A description of Tartaria.] There is towards the East a
land which is called Mongal or Tartaria, lying in that parte of the
worlde which is thought to be most North Easterly. On the East part it
hath the countrey of Kythay [Footnote: Or Cathay.] and of the people
called Solangi: on the South part the countrey of the Saracens: on the
South east the land of the Huini: and on the West the prouince of
Naimani: [Sidenote: The North Ocean.] but on the North side it is
inuironed with the Ocean Sea. In some part thereof it is full of
mountaines, and in other places plaine and smoothe grounde, but euerie
where sandie and barren, neither is the hundreth part thereof
fruitefull. For it cannot beare fruite vnlesse it be moistened with
riuer waters, which bee verie rare in that countrey. Whereupon they
haue neither villages, nor cities among them, except one which is
called Cracurim, and is said to be a proper towne. [Sidenote: Syra
Orda.] We our selues sawe not this towne, but were almost within halfe
a dayes iourney thereof, when we remained at Syra Orda, which is the
great court of their Emperour. And albeit the foresaid lande is
otherwise vnfruitfull, yet it is very commodious for the bringing vp
of cattell. In certaine places thereof are some small store of trees
growing, but otherwise it is altogether destitute of woods. Therefore
the Emperour, and his noble men and all other warme themselues, and
dresse their meate with fires made of the doung of oxen, and horses.
[Sidenote: The intemperature of the aire.] The ayre also in that
countrey is verie intemperate. For in the midst of Sommer there be
great thunders and lightnings, by the which many men are slaine, and
at the same time there falleth great abundance of snowe. There bee
also such mightie tempestes of colde windes, that sometimes men are
not able to sitte on horsebacke. [Sidenote: What Orda signifieth.]
Whereupon, being neere vnto the Orda (for by this name they call the
habitations of their Emperours and noble men) in regarde of the great
winde we were constrained to lye groueling on the earth, and could not
see by reason of the dust. There is neuer any raine in Winter, but
onely in Sommer, albeit in so little quantitie, that sometimes it
scarcely sufficeth to allay the dust, or to moysten the rootes of the
grasse. There is often times great store of haile also. Insomuch that
when the Emperour elect was to be placed in his Emperiall throne (my
selfe being then present) there fell such abundance of haile, that,
vpon the sudden melting thereof, more than 160 persons were drowned in
the same place: there were manie tentes and other thinges also carried
away. Likewise, in the Sommer season there is on the sudden extreame
heate, and suddenly againe intolerable colde.
De forma et habitu et victu eorum. Cap. 4.
[Sidenote: Tartarorum species.] Mongalorum autem siue Tartarorum forma ab
omnibus alijs hominibus est remota. Inter oculos enim, et inter genas, lati
sunt plus cateris, gena quoque satis prominent a maxillis. Nasum habent
planum et modicum, oculos etiam paruos, et palpebras vsque ad supercilia
eleuatas, ac super verticem in modum Clericorum coronas. [Sidenote:
Tonsura.] Ex vtraque parte frontis tondendo, plusquam in medio crines
longos faciunt, reliquos autem sicut mulieres crescere permittunt. De
quibus duas cordas faciunt, et vnamquamque post aurem ligant. Pedes quoque
modicos habent. [Sidenote: Habitus.] Vestes tam virorum quam mulierum vno
modo formata sunt. Pallijs vel cappis vel caputus non vtuntur. Tunicas vero
miro modo formatas portant de buccaramo, vel purpurato, vel baldaquino.
Pellicium habet pilos exterius, sed apertum est a posterioribus. Habet
tamen caudulam vnam vsque ad genua retro. [Sidenote: Vestes retro caudata.]
Vestes suas non lauant, nec lauari permittunt, et maxime a tempore, quo
tonitrua incipiunt vsquequo desinat illud tempus. [Sidenote: Tabernacula.]
Stationes habent rotundas in modum tentorij de virgulis et baculis
subtilibus praparatas. Supra vero in medio rotundam habent fenestram, vnde
ingrediatur lumen, et fumus exire possit: quia semper in medio faciunt
ignem: parietes autem et tecta filtro sunt operta Ostia quoque de filtro
sunt facta Harum quadam subito soluuntur, et reparantur, et super summarios
deferuntur: quadam vero dissolui non possunt sed in curribus portantur. Et
quocunque siue ad bellum siue alias vadunt, semper illas secum deferunt.
[Sidenote: Opes in pecore.] In animalibus valde diuites sunt, vt in Camelis
et bobus capris et ouibus. Iumenta et equos habent in tanta multitudine
quantam non credimus totum mundi residuum habere. Porcos autem et alias
bestias non habent. Imperator ac Duces atque alij magnates in auro et
argento ac serico et gemmis abundant. Cibi eorum sunt omnia, qua mandi
possunt. [Sidenote: Victus.] Vidimus eos etiam manducare pediculos. Lac
bibunt animalium, et in maxima quantitate, si habent, iumentinum. Porro in
hyeme, quia nisi diuites sint, lac iumentinum non habent, millium cum aqua
decoquunt, quod tam tenue faciunt, vt illud bibere valeant. Vnde quilibet
eorum scyphum bibit vnum vel duos in mane, et quandoque nihil amplius
manducant in die. In sero autem vnicuique datur de carnibus modicum, et
bibunt ex eis brodium. Porro in astate quando satis habent de lacte
iumentino carnes comedunt raro, nisi forte donentur eisdem, aut venatione
bestiam aliquam ceperint vel auem.
The same in English.
Of their forme, habite, and manner of liuing. Chap. 4.
The Mongols or Tartars, in outward shape, are vnlike, to all other people.
[Sidenote: The shape of the Tartars.] For they are broader betweene the
eyes and the balles of their cheekes, then men of other nations bee. They
haue flat and small noses, litle eyes and eye liddes standing streight
vpright, they are shauen on the crownes like priests. They weare their
haire somewhat longer about their eares, then vpon their foreheads: but
behinde they let it growe long like womans haire, whereof they braide two
lockes binding eche of them behind either eare. They haue short feet also.
[Sidenote: Their habite.] The garments, as well of their men, as of their
women are all of one fashion. They vse neither cloakes, hattes, nor cappes.
But they weare Iackets framed after a strange manner, of buckeram, skarlet,
or Baldakines. [Sidenote: Like vnto Frobishers men.] Their shoubes or
gownes are hayrie on the outside, and open behinde, with tailes hanging
downe to their hammes. They vse not to washe their garments, neither will
in any wise suffer them to bee washed, especially in the time of thunder.
[Sidenote: Their tabernacles.] Their habitations bee rounde and cunningly
made with wickers and staues in manner of a tent. But in the middest of the
toppes thereof, they haue a window open to conuey the light in and the
smoake out. For their fire is alwayes in the middest. Their walles bee
couered with felt. Their doores are made of felte also. Some of these
Tabernacles may quickely be taken asunder, and set together againe, and are
caried vpon beastes backes. Other some cannot be taken insunder, but are
stowed vpon carts. And whithersoeuer they goe, be it either to warre, or to
any other place, they transport their tabernacles with them. [Sidenote:
Their cattell.] They are very rich in cattel, as in camels, oxen, sheep,
and goats. And I thinke they haue more horses and mares then all the world
besides. But they haue no swine nor other beasts. Their Emperors, Dukes,
and other of their nobles doe abound with silk, gold, siluer, and precious
stones. [Sidenote: Their victuals.] Their victuals are al things that may
be eaten: for we saw some of them eat lice. They drinke milke in great
quantitie, but especially mares milke, if they haue it: They seeth Mill
also in water, making it so thinne, that they may drinke thereof. Euery one
of them drinkes off a cup full or two in a morning, and sometime they eate
nought else all the day long. But in the euening each man hath a little
flesh, giuen him to eate, and they drinke the broath thereof. Howbeit in
summer time; when they haue mares milk enough, they seldome eate flesh,
vnles perhaps it be giuen them, or they take some beast or bird in hunting.
De moribus eorum bonis et malis. Cap. 5.
Habent autem mores quosdam quidem commendabiles, et quosdam detestabiles.
[Sidenote: [Greek: peitharchia].] Magis quippe sunt obedientes Dominis
suis, quam aliqui qui in mundo sint homines, siue religiosi siue seculares.
Nam eos maxime reuerentur, nec illis de facili mentiuntur verbis factisue:
raro vel nunquam ad inuicem contendunt, bellaque vel rixa, vulnera vel
homicidia nunquam inter eos contingunt. [Sidenote: Abstinentia.] Pradones
etiam ac fures rerum magnarum ibi nequaquam inueniuntur, ideoque stationes
et currus eorum, vbi thesauros habent, seris aut vectibus non firmantur. Si
aliqua bestia perdita fuerit, quicunque inuenit eam vel dimittit, vel ad
illos, qui ad hoc positi sum, eam ducit. [Sidenote: Comitas. Temperantia.]
Apud quos ille, cuius est bestia, illam requirit, et absque vlla
difficultate recipit. Vnus alium satis honorat, et familiaritatem ac
cibaria, quamuis apud eos sint pauca, liberaliter satis communicat. Satis
etiam sunt sufferentes, nec cum ieiunauerint vno die, vel duobus, omnino
sine cibo, videntur impatientes, sed cantant et ludunt, ac si bene
comedissent. In equitando multum sustinent frigus, calorem quoque nimium
patiuntur. Inter eos quasi nulla placita sunt, et quamuis multum
inebrientur, tamen in ebrietate sua nunquam contendunt. Nullus alium
spernit, sed iuuat et promouet, quantum congrue potest. [Sidenote:
Castitas.] Casta sunt eorum mulieres, nec aliquid inter eos auditur de
ipsarum impudicitia. Quadam tamen turpia satis habent et impudica.
[Sidenote: Insolentia aduersus exteros.] Porro erga cateros homines ijdem
Tartari superbissimi sunt, omnesque nobiles et ignobiles quasi pro nihilo
reputantes despiciunt. Vnde vidimus in curia Imperatoris magnum Russia
ducem, et filuim regis Georgianorum, ac Soldanos multos et magnos nullum
honorem debitum recipere apud eos. [Sidenote: Iracundia.] Quinetiam Tartari
eisdem assignati, quantumcunque viles essent illos antecedebant, semperque
primum locum et summum tenebant, imo etiam sape oportebat illos post eorum
posteriora sedere. Praterea iracundi sunt, et indignantis natura multum
erga cateros homines, et vltra modum erga eosdem mendaces. In principio
quidem blandi sunt, sed postmodum vt Scorpiones pungunt. [Sidenote:
Fraudulentia.] Subdoli enim et fraudulenti sunt, et omnes homines si
possunt astutia circumueniunt. [Sidenote: Sordes. Temulentia.] Quicquid
mali volunt eis facere, miro modo occultant, vt sibi non possint prouidere,
vel contra eorum astutias remedium inuenire. Immundi quoque sunt in cibo et
potu sumendis, et in cateris factis suis. Ebrietas apud illos est
honorabilis: cumque multum aliquis biberit, ibidemque reijcit, non ideo
cessat, quin iterim bibat. [Sidenote: [Greek: dorodoxia.]] Ad petendum
maximi sunt exactores, tenacissimi retentores, parcissimi donatores.
Aliorum hominum occisio apud illos est pro nihilo.
The same in English.
Of their manners both good and bad. Chap. 5.
[Sidenote: Their obedience.] Their manners are partly prayse-worthie, and
partly detestable: For they are more obedient vnto their lords and masters,
then any other either clergie or laie-people in the whole world. For they
doe highly reuerence them, and will deceiue them, neither in wordes nor
deedes. They seldom or neuer fall out among themselues, and, as for
fightings or brawlings, wounds or manslaughters, they neuer happen among
them. [Sidenote: Their abstinence] There are neither theeues nor robbers of
great riches to be found, and therefore the tabernacles and cartes of them
that haue any treasures are not strengthened with lockes or barres. If any
beast goe astray, the finder thereof either lets it goe, or driueth it to
them that are put in office for the same purpose, at whose handes the owner
of the said beast demaundeth it, and without any difficultie receiueth it
againe. [Sidenote: Their courtesie.] One of them honoureth another
exceedingly, and bestoweth banquets very familiarly and liberally,
notwithstanding that good victuals are daintie and scarce among them. They
are also very hardie, and when they haue fasted a day or two without any
maner of sustenance, they sing and are merry as if they had eaten their
bellies full. In riding, they endure much cold and extreme heat. There be,
in a maner, no contentions among them, and although they vse commonly to be
drunken, yet doe they not quarrell in their drunkennes. Noe one of them
despiseth another but helpeth and furthereth him, as much as conueniently
he can. [Sidenote: Their chastity.] Their women are chaste, neither is
there so much as a word vttered concerning their dishonestie. Some of them
will notwithstanding speake filthy and immodest words. [Sidenote: Their
insolencie against strangers.] But towards other people, the said Tartars
be most insolent, and they scorne and set nought by all other noble and
ignoble persons whatsoeuer. For we saw in the Emperours court the great
duke of Russia, the kings sonne of Georgia, and many great Soldanes
receiuing no due honour and estimation among them. So that euen the very
Tartars assigned to giue attendance vnto them, were they neuer so base,
would alwaies goe before them, and take the vpper hand of them, yea, and
sometimes would constraine them to sit behinde their backes. Moreouer they
are angrie and of a disdainfull nature vnto other people, and beyond all
measure deceitfull, and treacherous towards them. They speake fayre in the
beginning, but in conclusion, they sting like scorpions. For craftie they
are, and full of falshood, circumuenting all men whom they are able, by
their sleights. Whatsoeuer mischiefe they entend to practise against a man
they keepe it wonderfully secrete so that he may by no meanes prouide for
himselfe, nor find a remedie against their conspiracies. They are vnmanerly
also and vncleanly in taking their meat and their drinke, and in other
actions. Drunkennes is honourable among them, and when any of them hath
taken more drinke then his stomacke can well beare, hee casteth it vp and
falles to drinking againe. They are most intollerable exacters, most
couetous possessours, and most nigardly giuers. The slaughter of other
people is accompted a matter of nothing with them.
De legibus et consuetudinibus eorum. Cap. 6.
[Sidenote: Poena adulterij.] Hoc autem habent in lege siue consuetudine, vt
occidant viros et mulieres, si quando inueniantur in adulterio manifeste.
Similiter etiam virginem, si fornicata fuerit cum aliquo, occidunt eam cum
eo. [Sidenote: Furti.] Praterea si aliquis in prada vel furto manifesto
inuenitur, sine vlla miseratione occiditur. Item si quis denudauit
consilia, maxime quando volunt ad bellum procedere, dantur ei super
posteriora centum plaga, quanto maiores vnus rusticus cum magno baculo
potest dare. [Sidenote: Arcani euulgati.] Similiter cum aliqui de minoribus
offendunt in aliquo, non eis a maioribus suis parcitur, sed verberibus
grauiter affliguntur. Matrimonio autem generaliter coniunguntur omnibus,
etiam propinquis carne, excepta matre et filia et sorore ex eadem matre.
Nam sororem tantum ex patre, et vxorem quoque patris, post eius mortem
solent ducere. Vxorem etiam fratris alius frater iunior, post eius mortem,
vel alius de parentela, tenetur ducere. [Sidenote: Andreas Dux Russia. Vide
Herbersteinium de rebus Moschoui. pag. 8. b.] Vnde, dum adhuc essemus in
terra, Dux quidam Russia, Andreas nomine, apud Baty, quod equos Tartarorum
de terra educeret, et alijs venderet, accusatus est: quod licet non esset
probatum, occisus est. Hoc audiens iunior frater, et vxor, occisi, pariter
venerunt ad prafatum Ducem, supplicare volentes, ne terra auferretur
eisdem. At ille paruo pracepit, vt fratris defuncti duceret vxorem, mulieri
quoque vt ilium in virum duceret, secundum Tartarorum consuetudinem. Qua
respondit, se potius occidi velle, quam sic contra legem facere. At ille
nihilominus eam illi tradidit quamuis ambo renuerunt, quantum possent.
Itaque ducentes eos in lectum, clamantem puerum et plorantem super illam
posuerunt, ipsosque commisceri pariter coegerunt. Denique post mortem
maritorum, vxores. Tartarorum non de facili solent ad secunda coniugia
transire, nisi forte quis velit soronam aut noueream suam ducere. Nullo
vero differentia est apud eos inter filium vxoris et concubina, sed dat
pater quod vult vnicuique Itaque si sunt etiam ex Ducum genere, ita fit Dux
filius concubina, sicut filius vxoris legitma. [Sidenote: Melich et Dauid
fratres Georgiani.] Vnde cum rex Georgia duos filios nuper, vnum scilicet
nomine Melich legitimum alterum vero Dauid ex adulterio natum haberet,
moriensque terra partem adultera filio reliquisset, Melich, cui etiam ex
parte matris regnum obuenerat, quia per foeminas tenebatur, perrexit ad
Imperatorem Tartarorum, eo quod et Dauid iter arripuerat ad ilium Ambobus
igitur ad curiam venientibus, datisque maximis muneribus petebat adultera
filius, vt fieret ei iustitia secundum morem Tartarorum. [Sidenote: [Greek:
polygamia.]] Dataque est sententia contra Melich, vt Dauid, qui maior erat
natu, subesset, ac terram a patre sibi concessam quiete ac pacifice
possideret. Cumque Tartarorum vnus habet vxorum multitudinem, vnaquaque per
se suam habet familiam et stationem. Et vna die Tartarus comedit et bibit
et dormit cum vna, altera die cum alia. Vna tamen inter cateras maior
habetur cum qua frequentius quam cum alijs commoratur Et licet vt dictum
est, sint multa, nunquam tamen de facili contendunt inter se.
The same in English.
Of their lawes and customes. Chap. 6.
[Sidenote: Punishments of adultery.] Moreouer, they haue this law or
custome, that whatsoeuer manor woman be manifestly taken in adultery, they
are punished with death. A virgine likewise that hath committed
fornication, they slay together with her mate. [Sidenote: Of theft. Of
secretes disclosed.] Whosoeuer be taken in robberie or theft, is put to
death without all pitie. Also, if any man disclose their secrets,
especially in time of warre, he receiueth an hundreth blowes on the backe
with a bastinado, layd on by a tall fellow. In like sort when any
inferiours offend in ought, they finde no fauour at their superiours
handes, but are punished with grieuous stripes. [Sidenote: Lawes of
matrimonie.] They are ioyned in matrimony to all in generall, yea, euen to
their neare kinsfolkes except their mother, daughter and sister by the
mothers side. For they vse to marrie their sister by the fathers side
onely, and also the wife of their father after his decease. The yonger
brother also, or some other of his kindred, is bound to marry the wife of
his elder brother deceased. [Sidenote: Andreas duke of Russia.] For, at the
time of our aboad in the countrey, a certaine duke of Russia named Andreas,
was accused before duke Baty for conueying the Tartars horses out of the
land, and for selling them to others: and although it could not be prooued,
yet was he put to death. His yonger brother and the wife of the party
deceased hearing this, came and made their supplication vnto the forenamed
duke, that the dukedome of Russia might not be taken from them. But he
commanded the youth to marrie his deceased brothers wife, and the woman
also to take him vnto her husband, according to the custome of the Tartars.
She answered, that she had rather die, than so haynously transgresse the
law. Howbeit, hee deliuered her vnto him, although they both refused as
much as they could. Wherefore carying them to bed, they constrained the
youth, lamenting and weeping, to lie down and commit incest with his
brothers wife. To be short, after the death of their husbands, the Tartars
wiues vse very seldome to marrie the second time, vnlesse perhaps some man
takes his brothers wife or his stepmother in marriage. They make no
difference betweene the sonne of their wife and of their concubine, but the
father giues what he pleaseth vnto each one: [Sidenote: Melich and Dauid
two brothers.] For of late the king of Georgia hauing two sonnes, one
lawfully begotten call Melich; but the other Dauid, borne in adulterie, at
his death left part of his lande vnto his base sonne. Hereupon Melich (vnto
whome the kingdome fell by right of his mother, because it was gouerned
before time by women) went vnto the Emperour of the Tartars, Dauid also
hauing taken his iourney vnto him. Nowe bothe of them commmg to the court
and proffering large giftes, the sonne of the harlot made suite, that he
might haue iustice, according to the custome of the Tartars. Well, sentence
passed against Melich, that Dauid being his elder brother should haue
superioritie ouer him, and should quietly and peaceably possesse the
portion of land granted vnto him by his father. Whensoeuer a Tartar hath
many wiues, each one of them hath her family and dwelling place by her
selfe. And sometime the Tartar eateth, drinketh and lieth with one, and
sometime with another. One is accompted chiefe among the rest, with whom
hee is oftener conuersant, then with the other. And notwithstanding (as it
hath bin said) they are many, yet do they seldome fal out among themselues.
De superstitiosis traditionibus ipsorum. Cap. 7.
[Sidenote: [Greek: ethelothraskeia].] Quibusdam vero traditionibus
indifferentia quadam esse peccata dicunt, quas vel ipsi vel antecessores
eorum confinxerunt. Vnum est, cultellum in ignem figere, vel quocunque modo
ignem cultello tangere, vel etiam de caldaria cum cultello carnes
extrahere, vel cum securi iuxta ignem incidere. Credunt enim, quod sic
auferri debeat caput igni. Aliud est appodiare se ad flagellum, quo
percutitur equus: ipsi enim non vtuntur calcaribus. Item flagello sagittas
tangere, iuuenes aues capere vel occidere, cum frano equum peroutere, os
cum osse alio frangere. Itemque lac, vel aliquem potum aut cibum super
terram effundere, in statione mingere. Quod si voluntarie facit, occiditur,
si autem aliter, oportet quod pecuniam multam incantatori soluat, a quo
purificetur. Qui etiam faciat, vt statio cum omnibus, qua in ipsa sunt,
inter duos ignes transeat. Antequam sic purificetur, nullus audet intrare,
nec aliquid de illa exportare. Praterea si alicui morsellus imponitur, quem
deglutire non possit, et ilium de ore suo eijcit, foramen sub statione fit,
per quod extrahitur, ac sine vlla miseratione occiditur. [Sidenote: [Greek:
atheotaes].] Iterum si quis caleat super limen stationis Ducis alicuius,
interficitur. Multa etiam habent his similia, qua reputant peccata. At
homines occidere, aliorum terras inuadere, ac res illorum diripere, et
contra Dei pracepta vel prohibitiones facere, nullum apud eos est peccatum.
De vita aterna et damnatione perpetua nihil sciunt. Credunt tamen, quod
post mortem in alio seculo viuant, gregesque multiplicent, comedant et
bibant, et patera faciant, qua hic a viuentibus fiunt. [Sidenote: Cultus
luna.] In principio lunationis vel in plenilunio incipiunt, quicquid noui
agere volunt, ipsamque Lunam Imperatorem magnum apellant, eamque
deprecantes genua flectunt. Omnes, qui morantur in stationibus suis,
oportet per ignem purificari. [Sidenote: Lustrationis ritus.] Qua scilicet
purificatio fit hoc modo. Duos quidem ignes faciunt, et duas hastas iuxta
eos, vnamque cordam in summitate hastarum ponunt. Ligantque super cordam
illam quasdam de Bucaramo scissiones, sub qua scilicet corda et ligaturis
inter illos ignes transeunt homines, ac bestia ac stationes. Sunt etiam dua
mulieres, vna hinc, et alia inde aquam proijcientes, ac quadam carmina
recitantes. Caterum si aliquis a fulgure occiditur, oportet pradicto modo
per ignes transire omnes illos, qui in illis stationibus morantur. Statio
siquidem ac lectus et currus, filtra et vestes, et quicquid talium habent,
a nullo tanguntur, sed ab hominibus tanquam immunda respuuntur. [Sidenote:
Ignis super stitiosa efficacitas.] Et vt breuiter dicam, omnia purificari
credunt per ignem. Vnde quando veniunt ad eos nuncij, vel Principes, aut
qualescunque persona, oportet ipsos et munera sua per duos ignes, vt
purificentur, transire, ne forte veneficia fecerint, aut venenum seu
aliquid mali attulerint.
The same in English.
Of their superstitious traditions. Chap. 7.
[Sidenote: Ridiculous traditions. ] But by reason of traditions, which
either they or their predecessors haue deuised, they accompt some things
indifferent to be faults. One is to thrust a knife into the fire, or any
way to touch the fire with a knife, or with their knife to take flesh out
of the cauldron, or to hewe with an hatchet neare vnto the fire. For they
think by that means to take away the head or force from the fire. Another
is to leane vpon the whip, wherewith they beate their horses: for they ride
not with spurs. Also, to touch arrowes with a whip, to take or kill yong
birds, to strike an horse with the raine of their bridle, and to breake one
bone against another. Also, to powre out milke, meate, or any kinde of
drinke vpon the ground or to make water within their tabernacle: which
whosoeuer doth willingly, he is slaine, but otherwise he must pay a great
summe of money to the inchanter to be purified. Who likewise must cause the
tabernacle with all things therein, to passe betweene two fiers. Before it
be on this wise purified, no man dare once enter into it, nor conueigh any
thing thereout. Besides, if any man hath a morsell giuen him, which he is
not able to swallow, and for that cause casteth it out of his mouth, there
is an hole made vnder his tabernacle, by which hee is drawen forth and
slaine without all compassion. Likewise, whosoeuer treads vpon the
threshold of any of their dukes tabernacles, he is put to death. Many other
things there be, like vnto these, which they take for heinous offences. But
to slay men, to inuade the dominions of other people, and to rifle their
goods, to transgresse the commaundements and prohibitions of God, are with
them no offences at all. They know nothing concerning eternall life, and
euerlasting damnation, and yet they thinke, that after death they shall
liue in another world, that they shall multiply their cattell, that they
shal eate and drinke and doe other things which liuing men performe here
vpon earth. [Sidenote: The Tartars worship the moone.] At a new moone, or a
full moone, they begin all enterprises that they take in hand, and they
call the moone the Great Emperour, and worship it vpon their knees. All men
that abide in their tabernacles must be purified with fire: Which
purification is on this wise. [Sidenote: Their custome of purifying.] They
kindle two fires, and pitch two Iauelines into the ground neere vnto the
said fires, binding a corde to the tops of the Iauelines. And about the
corde they tye certaine iagges of buckram, vnder which corde, and betweene
which fires, men, beastes, and tabernacles do passe. There stand two women
also, one on the right side, and another on the left casting water, and
repeating certaine charmes. If any man be slaine by lightning, all that
dwell in the same tabernacle with him must passe by fire in maner
aforesaid. For their tabernacles, beds, and cartes, their feltes and
garments, and whatsoeuer such things they haue, are touched by no man, yea,
and are abandoned by all men as things vncleane. And to bee short, they
think that all things are to be purged by fire. Therefore, when any
ambassadours, princes, or other personages whatsoeuer come vnto them, they
and their giftes must passe betweene two fires to be purified, lest
peraduenture they haue practised some witchcraft, or haue brought some
poyson or other mischiefe with them.
De initio imperij siue Principatus eorum. Cap. 8.
[Sidenote: Tartaria populi.] Terra quidem ilia Orientalis, de qua dictum
est supra, qua Mongal nominatur, quatuor quondam habuisse populos
memoratur. Vnus eorum Yeka Mongal, id est, magni Mongali vocabantur.
Secundus Sumongal, id est, aquatici Mongali, qui seipsos appellabant
Tartaros, a quodam fluuio per eorem terram currente, qui Tartar nominatur.
Tertius appellabatur Merkat. Quartus vero Metrit. Omnes vnam personarum
formam et vnam linguam habebant hi populi, quamuis inter se per Principes
ac prouincias essent diuisi. [Sidenote: Chingis ortus et res gesta.] In
terra Yeka Mongal quidam fuit, qui vocabatur Chingis. Iste coepit robustus
venator esse: didicit enim homines furari, et pradam capere. Ad alias
terras ibat, et quoscunque poterat, captiuabat, sibique associabat. Homines
quoque sua gentis inclinauit ad se, qui tanquam Ducem sequebantur ipsum ad
male agendum. Coepit autem pugnare cum Sumongal, siue cum Tartaris, et
Ducem eorem interfecit, multoque bello sibi Tartaros omnes subiecit, et in
seruitutem redigit. Post hac cum istis omnibus contra Merkatas, iuxta tenam
positos Tartarorum pugnauit, quos etiam bello sibi subiecit. [Sidenote:
Naymani. Infra cap. 25.] Inde procedens contra Metritas pugnam exercuit, et
illos etiam obtinuit. Audientes Naymani, quod Chingis taliter eleuatus
esset, indignati sunt. Ipsi enim habuerant Imperatorem strenuum valde, cui
dabant tributum cuncta nationes pradicta. [Sidenote: Fratres discordantes
oppressi.] Qui cum esset mortuus, filij eius successerunt loco ipsius. Sed
quia iuuenes ac stulti erant, populum tenere nesciebant, sed ad inuicem
diuisi ac scissi erant. Vnde Chingi pradicto modo iam exaltato, nihilominus
in terras pradictas faciebant insultum, et habitatores occidebant, ac
diripiebant pradam eorum. Quod audiens Chingis, omnes sibi subiectos
congregauit. Naymani et Karakytay ex aduerso similiter in quandam vallem
strictam conuenerunt, et commissum est pralium, in quo Naymani et Karakytay
a Mongalis deuicti sunt. Qui etiam pro maiori parte occisi fuerunt, et
alij, qui euadere non potuerunt, in seruitutem redacti sunt. [Sidenote:
Occoday Cham.] In terra pradictorum Karakytaorum Occoday Cham, filius
Chingischam, postquam imperator fuit positus, quandam ciuitatem adificauit,
quam Chanyl appellauit. [Sidenote: Homines syluestres.] Prope quam ad
Meridiem est quoddam desertum magnum, in quo pro certo syluestres homines
habitare dicuntur, qui nullatenus loquuntur, nec iuncturas in cruribus
habent, et si quando cadunt, per se surgere non valent. Sed tamen
discretionem tantam habent, quod filtra de lana Camelorum quibus
vestiuntur, faciunt et contra ventum ponunt. Et si quando Tartari pergentes
ad eos vulnerant eos sagittis, gramina in vulneribus ponunt, et fortiter
ante ipsios fugiunt.
Back to Full Books
|